(ნაწილი IV)
XVI. ნატო: მილიტარიზაციისა და გამალებული შეიარაღების გზით
საბჭოთა ავტორების შეფასებით, 1970-იანი წლების მიწურულის საერთაშორისო მდგომარეობისთვის განმსაზღვრელი იყო ტენდენცია საერთაშორისო დაძაბულობის განმუხტვისკენ, რომელმაც ზემოქმედების მოხდენა დაიწყო მსოფლიოში მიმდინარე პროცესების საერთო განვითარებაზე. ამის მიღწევა საბჭოთა კავშირისა და სოციალისტური თანამეგობრობის სხვა ქვეყნების დაძაბული ბრძოლის წყალობით მოხერხდა ომისა და აგრესიის ძალებთან, რომელიც იმ ხანებში არა თუ არ წყდებოდა, არამედ ზოგჯერ უფრო მეტ სიმწვავესაც კი იძენდა. მაშინდელ პირობებში, საბჭოთა ავტორების სიტყვით, არ იყო უფრო მნიშვნელოვანი ამოცანა, ვიდრე რეალური განიარაღების მიღწევა. “გავაჩეროთ გამალებული შეიარაღება, უზრუნველვყოთ თერმობირთვული კატასტროფის მუქარის შემცირებისკენ, და საბოლოო ჯამში კი მისი მოხსნისკენ წინსვლა – განაცხადა საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის (სკკპ ცკ) გენერალურმა მდივანმა, სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის თავმჯდომარემ ლ. ი. ბრეჟნევმა – აი ძირითადი პრობლემა, რომელიც ახლა ჩვენი ცხოვრების დღის წესრიგში დგას”.
მაგრამ მსოფლიოში იყვნენ გავლენიანი და კარგად ორგანიზებული ძალები, რომლებიც გამალებულ შეიარაღებაში, შიშისა და მტრობის ატმოსფეროს დაჭირხვნაში იყვნენ დაინტერესებულნი. ისინი თესდნენ ეჭვებს შეიარაღებათა შეზღუდვისა და განიარაღების საქმეში პრაქტიკული ზომების განხორციელების შესაძლებლობაში, ეწინააღმდეგებოდნენ ამ სფეროში შეთანხმებების მიღწევას. 1970-იანი წლების მიწურულში მათი აქტიურობა მნიშვნელოვნად გაიზარდა. “იმპერიალისტური და რეაქციული ძალების შემოტევა იმ პოზიციებზე, რომლებიც ხალხებმა მოიპოვეს მტკიცე მშვიდობისა და საერთაშორისო უსაფრთხიებისთვის მძიმე ბრძოლაში – მითითებული იყო ვარშავის ხელშეკრულების მონაწილე სახელმწიფოთა დეკლარაციაში –აგრესიის, რევანშიზმისა და ჰეგემონიზმის მიზნებს ისახავს”.
საბჭოთა ავტორების მტკიცებით, ამ ძალების ავანგარდში უკვე 30 წელი იყო, რაც ნატო-ს აგრესიული სამხედრო-პოლიტიკური ბლოკი იდგა შეერთებული შტატების მეთაურობით. სწორეს მისგან ამოდიდა იმხანად მთავარი საფრთხე მშვიდობისა და საერთაშორისო უსაფრთხოებისთვის, რომელიც გამალებული შეიარაღების გაძლიერებაში, მისი ტემპებისა და მასშტაბების ზრდაში მდგომარეობდა. მილიტარისტულ მზადებათა შესახებ, რომლებიც ნატო-ში სულ უფრო მეტი მასშტაბებით ხორციელდებოდა, მთელი მისი საქმიანობაც უცილობლად მოწმობდა.
პოლიტიკა “ძალის პოზიციიდან” – აი ატლანტისტების კრედო ბლოკის არსებობის სამი ათწლეულის განმავლობაში. და 70-იანი წლების ბოლოშიც ამის შესახებ, დარცხვენის გარეშე, მუდმივად ახსენებდნენ ყველას თავიანთ სიტყვებში ისეთი პირწავარდნილი მილიტარისტები, როგორებიც, საბჭოთა ავტორების სიტყვით, იყვნენ ნატო-ს გენერალური მდივანი ლუნსი, ევროპაში ნატო-ს გაერთიანებული შეიარაღებული ძალების უმაღლესი მთავარსარდალი ამერიკელი გენერალი ჰეიგი, დასავლეთგერმანელი და ინგლისელი გენერლები. მთელ ამ საომარ განცხადებებს “საბჭოთა სამხედრო მუქარის” შესახებ გაცვეთილი ფრაზებით ფარავდნენ, თუმცა კი არაფერი კონკრეტულის მოყვანა თავიანთი გამონაგონების დამტკიცებისთვის მათ, რა თქმა უნდა, არ შეეძლოთ, იმიტომ რომ ასეთი მტკიცებულებანი არ არსებობდა. იმავე დროს აშშ-ისა და ნატო-ს აგრესიულ მისწრაფებათა შესახებ მათი პროვოკაციული მოქმედებები მოწმობდა ბლოკის არსებობის მთელი პერიოდის განმავლობაში. საბჭოთა ავტორების შეფასებით, მათ სინდისზე იყო მრავალრიცხოვანი შეიარაღებული ინტერვენციები, ბევრი ქვეყნისა და ხალხის საშინაო საქმეებში უხეში ჩარევები, გამყიდველური დიქტატორული რეჟიმების ყოველმხრივი მხარდაჭერა, იდეოლოგიური დივერსიები სოციალისტური ქვეყნების წინააღმდეგ. და განა ასეთი განზრახვების შესახებ არ განაცხადა ამერიკელმა გენერალმა დიქსონმა კორესპონდენტებთან შეხვედრისას: “ომი – ეს არის პური ჩვენი არსობისა”. ამერიკული იმპერიალიზმის კაცთმოძულე მისწრაფებების შესახებ კიდევ უფრო გულახდილად ამბობდა აშშ შტაბების უფროსთა კომიტეტის ყოფილი თავმჯდომარე გენერალი ბრაუნი, მოუწოდებდა რა ბირთვული იარაღის ძლიერების გაზრდისკენ: “განა არ არის მნიშვნელოვანი ჩვენთვის გვქონდეს 160 მლნ. ადამიანის განადგურების უნარი, და არა 90 მლნ.-ისა?” ყოველივე აქედან ნათლად ჩანდა, თუ საიდან ამოდიოდა იმ დღეებშიც მუქარა მშვიდობისა და პროგრესისთვის.
ნატო-ს ქვეყნებში, საბჭოთა ავტორების სიტყვით, მხოლოდ მილიტარისტული მოწოდებებით არ იფარგლებოდნენ. იქ პრაქტიკულად ხორციელდებოდა შეიარაღებული ძალების ძლიერების შემდგომი ზრდის მრავალრიცხოვანი ღონისძიებები. უპრეცედენტო ზომებს მიაღწია 1970-იანი წლების მიწურულს ამ ქვეყნებში გამალებულმა შეიარაღებამ, წარმოებდა ადამიანთა მასობრივი განადგურების ახალი საშუალებების შემუშავება. ბერავდნენ რა სამხედრო ბიუჯეტებს და ღებულობდნენ რა ყოველწლიურად მილიარდობით მოგებებს, აშშ-ისა და ნატო-ს მილიტარისტები უარყოფდნენ სოციალისტურ სახელმწიფოთა ნებისმიერ წინადადებას ჯარებისა და შეიარაღებათა შეზღუდვასა და შემცირებაზე. უფრო მეტიც, 1978 წელს აშშ პრეზიდენტის კარტერის ინიციატივით ბლოკის ხელმძღვანელი ორგანოების სხდომებზე ისეთი გადაწყვეტილებები იქნა მიღებული, რომლებიც მილიტარისტულ მზადებებში ახალ მანამდე უნახავ ნახტომს ვარაუდობდა.
საბჭოთა ავტორების შეფასებით, ნატო-ს ხელმძღვანელი წრეები თავიანთ აგრესიულ მისწრაფებებში იმხანად პეკინელი დამხმარეების სამსახურითაც ფართოდ სარგებლობდნენ, რომლებიც არც ერთ შემთხვევას არ უშვებდნენ ხელიდან კაპიტალისტურ ქვეყნებში გამალებული შეიარაღების პროვოცირებისთვის. შემთხვევითი არ იყო, რომ დასავლეთში ჩინეთს მაშინ “ნატო-ს მეთექვსმეტე წევრსაც” უწოდებდნენ, ხოლო ჩინელ ლიდერებს კი – “ერთგულ მეგობრებს”. მიზნად ისახავდნენ რა “მეორე ფრონტის” გაძლიერებას საბჭოთა კავშირის წინააღმდეგ, ამ ბლოკის ქვეყნები ჩინეთში თანამედროვე შეიარაღებასა და მისი წარმოების ტექნოლოგიებს გზავნიდნენ. ჩინეთის ურთიერთობათა “ნორმალიზაციამ” აშშ-სა და ბლოკის სხვა ქვეყნებთან უკვე პრაქტიკაშიც ჰპოვა ასახვა. მალევე ოკეანის მიღმა დენ სიაოპინის ვოიაჟის შემდეგ პეკინმა სოციალისტური ვიეტნამის წინააღმდეგ თავხედური აგრესია გააჩაღა.
ჩრდილოატლანტიკური კავშირის ხელმძღვანელობა იაპონიის იმპერიალისტური წრეების მილიტარისტულ ამბიციებსაც იწონებდა. ამასთან დაკავშირებით დღის სინათლეზე გამოათრევდნენ (вытаскивается на свет) ნატო-სა და იაპონიის “სამხედრო ძალისხმევათა მჭიდრო კოორდინაციისა” და თვით შორეულ აღმოსავლეთში ამ ბლოკის ფილიალის შექმნის იდეასაც კი აშშ-ს, ჩინეთსა და იაპონიას შორის სამმხრივი სამხედრო კავშირის სახით. უცხოური ბეჭდური გამოცემები იტყობინებოდნენ ასევე იმპერიალისტების განზრახვის შესახებ შეექმნათ სამხედრო ბლოკი ახლო აღმოსავლეთში, რომელშიც ვითომდა ისრაელის, ეგვიპტისა და საუდის არაბეთის ჩართვას გეგმავდნენ.
ისწრაფვოდა რა ნატო-ში მილიტარისტული მხუთრის (угар) გააქტიურებისკენ, გამალებული შეიარაღების დაჩქარებისა და ბლოკის სხვა ქვეყნების გავლენიანი წრეების მხრიდან შეერთებული შტატებისადმი “ნდობის განმტკიცებისკენ”, აშშ-ის მთავრობამ 1978 წელი “ნატო-ს წლად” გამოაცხადა, ხოლო მისი ოფიციალური წარმომადგენლები კი, მათ რიცხვში პრეზიდენტი კარტერიც, თავს არ ანებებდნენ იმის შეხსენებას, რომ ეს ბლოკი და ევროპა ამერიკული მთავრობის სამხედრო-პოლიტიკური კურსის ქვაკუთხედს წარმოადგენდნენ.
ნატო-ს ქვეყნების სამხედრო ხარჯები ზრდას განაგრძობდა. გაერო-ს მონაცემებით, სამხედრო ხარჯებმა მთელ მსოფლიოში 1978 წელს დაახლოებით 400 მლრდ. დოლარი შეადგინა. ამ უზარმაზარი თანხის არანაკლებ ნახევრისა ნატო-ს ქვეყნების წილად მოდიოდა. მხოლოდ მათი სამხედრო უწყებებისთვის გამოყოფილმა ასიგნებებმა 1978 წელს 190 მლრდ. დოლარზე მეტი შეადგინა, ამასთან გაწეული ხარჯების 30-40 % ახალი იარაღისა და სამხედრო ტექნიკის შესყიდვებისა და შემუშავებათათვის იყო განკუთვნილი. ასე, აშშ თავდაცვის სამინისტროს ამ მიზნებით 40 მლრდ. დოლარზე მეტი გამოეყო. ბლოკის ქვეყნებში სამხედრო ხარჯები 1979 წელს კიდევ უფრო მეტად იქნებოდა გაზრდილი. პენტაგონმა, მაგალითად, 1978/79 ფინანსურ წელზე დაახლოებით 130 მლრდ. დოლარი მიიღო, ხოლო გფრ-ის საერთო სამხედრო ხარჯები, როგორც უცხოური პრესა იტყობინებოდა, 56 მლრდ. მარკაზე არანაკლებს შეადგენდა.
ნატო-ს არსებობის 30 წლის მანძილზე მისმა მონაწილეებმა მხოლოდ სამხედრო უწყებათა ხაზით ასტრონომიული თანხა – თითქმის 2650 მლრდ. დოლარი დახარჯეს. აი მილიტარისტების საქმიანობის ჭეშმარიტი რეკორდები და სამწუხარო შედეგი ჩრდილოატლანტიკური კავშირის იუბილისთვის. ამ დროის მანძილზე ნატო-ს ქვეყნების ყოველწლიური სამხედრო ხარჯები მთლიანობაში 10,5-ჯერ გაიზარდა, ხოლო ხოლო ბლოკის ევროპული ქვეყნებისა კი უფრო მეტადაც – 15-ჯერ.
განსაკუთრებით მკვეთრად გაიზარდა სამხედრო მიზნებით დანახარჯები ბლოკის ქვეყნებში 1970-იანი წლების განმავლობაში, ე. ი. იმ პერიოდში, როცა კეთილი ნების ყველა ადამიანი დაძაბულობის განმუხტვისთვის შეუპოვარ ბრძოლას აწარმოებდა. მათ 1367,5 მლრდ. დოლარი შეადგინეს, ე. ი. ნატო-ს ხარჯების ნახევარზე მეტი ბლოკის არსებობის მთელი დროის მანძილზე. 1980-იანი წლების დასაწყისშიც, როგორც უცხოურ ბეჭდურ გამოცემებში აღინიშნებოდა, სამხედრო ხარჯების ზრდის ტემპები ნატო-ს ქვეყნებში არ შემცირდებოდა, რადგანაც შეერთებულმა შტატებმა მოახერხა თავზე მოეხვია მათთვის სამხედრო ასიგნებათა ყოვლწლიური ზრდა მუდმივ ფასებში არანაკლებ 3 %-ით. ცდილობდა რა მიეცა მაგალითი ბლოკში პარტნიორებისთვის, აშშ-ის მთავრობა პენტაგონისთვის ასიგნებათა თანხის წელიწადში 10-12 მლრდ. დოლარით მატებას და 1983 წელში ამ ასიგნებების 172,7 მლრდ. დოლარამდე აყვანას გეგმავდა.
მაინც ეს უზარმაზარი სახსრები საით მიემართებოდა?
ბლოკის სამხედრო პოტენციალის მუდმივი ზრდა – აშშ-ისა და ნატო-ს ხელმძღვანელი წრეების საქმიანობის ძირითადი მიმართულება გახლდათ. “ჩვენი ერთერთი მთავარი საზრუნავი – განაცხადა აშშ სახელმწიფო მდივნის მოადგილემ კრისტიოფერმა – დაკავშირებულია ნატო-ს შეიარაღებული ძალების მოდერნიზაციასთან... ჩვენი ინიციატივით ნატო-ელი მოკავშირეები ვაშინგტონში უმაღლეს დონეზე ამასწინანდელი შეხვედრისას დაეთნხმენ მიმართონ უპრეცედენტო ერთობლივ ძალისხმევას სამხედრო სფეროში ჩვენი კოლექტიური მოთხოვნილებების კოორდინირებულ საფუძველზე დაკმაყოფილებისთვის”. აშშ თავდაცვის მინისტრმა ბრაუნმა აღნიშნა, რომ “შეერთებული შტატების ბიუჯეტი განსაკუთრებულ პრიორიტეტს ანიჭებდა იარაღის სისტემებს ნატო-ს მხარდაჭერისთვის”. ეს, საბჭოთა სამხედრო სპეციალისტების შეფასებით, იმის შესახებ მოწმობდა, რომ აშშ-ისა და ბლოკის ხელმძღვანელ მოღვაწეებს ნატო-ში შექმნილი უზარმაზარი სამხედრო მანქანა არ აკმაყოფილებდათ. ისინი ამ აგრესიული ორგანიზაციის სამხედრო პოტენციალის კიდევ უფრო მეტად გაძლიერებისკენ ისწრაფვოდნენ.
აშშ ხელმძღვანელობის ყურადღების ცენტრში, ისევე როგორც უწინაც – ს ტ რ ა ტ ე გ ი უ ლ ი ბ ი რ თ ვ უ ლ ი ძ ა ლ ე ბ ი ს ძლიერების შემდგომი ზრდა იყო, თუმცა კი როგორც უცხოური ბეჭდური გამოცემები აღნიშნავდნენ, ნატო-ს ქვეყნების ბირთვული არსენალი ჰიროსიმაზე ჩამოგდებული ამერიკული ატომური ბომბის დამანგრეველ ძალას 1979 წელს უკვე 2 მლნ.-ჯერ აღემატებოდა. შეერთებულ შტატებში იარაღის არსებული სიკვდილის მთესველი სისტემები სრულყოფას განიცდიდა და მასობრივი განადგურების ახალ საშუალებათა შემუშავებაც გაძლიერებით წარმოებდა. რაკეტებზე “მინითმენ”-3 მიზნის დაზიანების მაღალი სიზუსტის მქონე უფრო მძლავრი ქობინების დაყენება ხდებოდა, B-52 ტიპის მძიმე სტრატეგიული ბომბდამშენებიც მოდერნიზაციას განიცდიდნენ.
გრძელდებოდა მობილური ბაზირების ახალი საკონტინენტთაშორისო ბალისტიკური რაკეტის (სკბრ) M-X შემუშავება, რომლის შეიარაღებაში მიღებასაც 80-იანი წლების შუახანებში ელოდებოდნენ. 200-250 ასეთი რაკეტის შემუშავებასა და შესყიდვაზე არანაკლებ 30 მლრდ. დოლარის დახარჯვა იგეგმებოდა. აღნიშნულ საშუალებათა სიცოცხლისუნარიანობის (живучесть) ამაღლების მიზნით, მათი მიწისქვეშა განთავსებისა და სათადარიგო საცეცხლე პოზიციებზე შემაერთებელი გვირაბების გავლით ფარული ტრანსპორტირების სხვადასხვა ვარიანტებიც განიხილებოდა. სრული სვლით წარმოებდა საზღვაო ბაზირების სარაკეტო-ბირთვული სისტემის “თრაიდენთი” ახალი წნარბ-ების მშენებლობა (წნარბ – ბალისტიკური რაკეტებით შეიარაღებული ატომური წყალქვეშა ნავი; შემოკლებული აღნიშვნა ავიღეთ რუსული ПЛАРБ-ის საფუძველზე, ინგლისურად მისი აღნიშვნაა SSBN – nuclear-powered ballistic-missile submarine). ყოველწლიურად ერთი-ორი ასეთი ნავის მშენებლობას იწყებდნენ. პირველი მათგანის (“ოჰაიო”) აგების დასრულება 1979 წლის ბოლოს იყო გათვალისწინებული. 1985 წლამდე ამ ნავების აღჭურვა მოხდებოდა რაკეტებით “თრაიდენთ”-1 სროლის სიშორით 7400-7800 კმ, ხოლო ამის შემდეგ კი რაკეტებით “თრაიდენთ”-2 (11 ათას კმ-ზე მეტი) ინდივიდულაური დამიზნების განცალკევებადი მანევრირებადი ქობინებით (მარვ-ის ტიპისა). 18700 ტ წყალწყვის თითოეული ნავის ბორტზე 24 რაკეტა იქნებოდა. დამტკიცებული იყო 13 ასეთი წნარბ-ის მშენებლობის პროგრამა (ფასდებოდა 24 მლრდ. დოლარად). პენტაგონში სწავლობდნენ საკითხს 29-30 ასეთი ნავის მშენებლობის შესახებ. აღნიშნული პროგრამის რეალიზაცია 1992 წლისთვის იგეგმებოდა. ახალი წნარბ-ების ბაზირებისთვის აშშ-ის ჩრდილო-დასავლეთ სანაპიროზე ბანგორში (ვაშინგტონის შტატი) 2 მლრდ. დოლარზე მეტი ღირებულების ბაზის მშენებლობა წარმოებდა. რამდენიმე ბაზის აგება იყო გათვალისწინებული ატლანტის ოკეანის სანაპიროზეც.
რათა “თრაიდენთ”-1 ახალი რაკეტების შეიარაღებაში მიღება დაეჩქარებინათ, უახლოეს ხანებში მათით 12 წყალქვეშა ნავის გადაიარაღებას ვარაუდობდნენ, რომლებიც “პოსეიდონ”-C3 რაკეტებით იყვნენ მანამდე აღჭურვილნი. 1978 წლის დეკემბერში პირველი წნარბ-ის გადაიარაღება დაიწყო. 1978-79 წლებში “თრაიდენთ”-1 ტიპის 144 რაკეტის შესყიდვა იგეგმებოდა.
შესამჩნევად ხდებოდა აშშ-ში ფრთოსანი რაკეტების შესაქმნელად სამუშოების ფორსირებაც, და უწინარეს ყოვლისა სტრატეგიული ბირთვული ძალების გაძლიერებისთვის. მათით B-52 ბომბდამშენებისა და, ზოგიერთი სატრანსპორტო თვითმფრინავის, აგრეთვე 33 ატომური წყალქვეშა ნავის შეიარაღებას ვარაუდობდნენ, რომლებიც რაკეტების გაშვებისთვის სატორპედო აპარატებს გამოიყენებდნენ. წყალქვეშა ნავებისა და თვითმფრინავების შეიარაღებაში რაკეტების მიწოდებას 80-იანი წლების დასაწყისში მოელოდნენ. საზღვაო ბაზირების 1200 და საჰაერო ბაზირების 3400 რაკეტის შეკვეთაც იგეგმებოდა.
თუმცა კი აშშ-ის მთავრობამ გადწყვიტა სტრატეგიული ბომბდამშენის B-1 შეიარაღებაში მიღებაზე დროებით უარი ეთქვა, მისი გამოცდები მაინც გრძელდებოდა. ასე, 1978/79 ფინანსურ წელზე ამ მიზნებით 55 მლნ. დოლარი იყო გამოყოფილი.
1970-იანი წლების მიწურულს აშშ-ისა და ნატო-ს მილიტარისტული წრეები სულ უფრო დაჟინებით აყენებდნენ მოთხოვნას საშუალო სიშორის რაკეტების შექმნისა და ევროპაში მათი განლაგების შესახებ.
უფრო აქტიურად წარმოებდა აშშ-ში სამეცნიერო-კვლევითი და საცდელ-საკონსტრუქტორო სამუშაოები (НИОКР) უფრო მძლავრი ბირთვული საბრძოლო მასალების შესაქმნელად მირვ და მარვ ტიპების ქობინებით (MIRV – multiple independently targetable re-entry vehicle) და ასევე რაკეტების დამიზნების სრულყოფილი სისტემებისა.
1978 წლის ბოლოს ამერიკულ ბეჭდურ გამოცემებში გამოჩნდა შეტყობინებები, ე. წ. სხივური იარაღის შემუშავების შესახებ. ლაპარაკი იყო იარაღზე, რომელშიც ლაზერებისა და ელემენტარული ნაწილაკების (ელექტრონის, პროტონისა და ნეიტრონის) ენერგია გამოიყენებოდა. ის უწინარეს ყოვლისა რაკეტებისა და თანამგზავრებოს წინააღმდეგ საბრძოლველად გახლდათ განკუთვნილი. უცხოური პრესის მონაცემებით, აშშ-ში შემუშავებული იყო ასეთი იარაღის შექმნის ხუთწლიანი პროგრამა და შეიარაღებაში მის მიღებას 80-იანი წლების შუახანებისთვის ვარაუდობდნენ. ამ მიზნებით მსხვილი ფულადი სახსრებიც გამოიყოფოდა.
სტრატეგიული ბირთვული ძალების მოდერნიზაციის მნიშვნელოვანი სამუშოები წარმოებდა საფრანგეთშიც. ამის შედეგად, როგორც საფრანგეთის შეიარაღებული ძალების შტაბის უფრისმა გენერალმა მერიმ განაცხადა, მისი დამრტყმელი ძლიერება 1980 წელს სამჯერ გაიზრდებოდა.
1970-იან წლების მეორე ნახევარში ნატო-ს თითქმის ყველა ქვეყანაში წარმოებდა მსხვილი ღონისძიებები ზ ო გ ა დ ი დ ა ნ ი შ ნ უ ლ ე ბ ი ს ძ ა ლ ე ბ ი ს გასაზრდელად. ბევრ მათგანში განხორციელებული იყო, და ზოგში კი ისევ გრძელდებოდა სახმელეთო ჯარების რეორგანიზაცია შენაერთებისა და ნაწილების ტანკებითა და სხვა ჯავშანსატანკო ტექნიკით, ტანკსაწინააღმდეგო, საზენიტო და სხვა საშუალებებით აღჭურვის მიზნით. ნაწილებსა და ქვედანაყოფებში რამდენადმე მცირდებოდა პირადი შემადგენლობის რიცხოვნება და მნიშვნელოვნად იზრდებოდა თანამედროვე შეიარაღებითა და საბრძოლო ტექნიკით მათი აღჭურვილობა. ბევრი შენაერთი ჯავშანსატანკო შენაერთებად იყო რეორგანიზებული. მაგალითად, გფრ-ში დისლოცირებულ ბრიტანულ რაინის არმიაში იმ ხანებში დასრულდა ოთხივე დივიზიის ჯავშანსატანკო დივიზიებად გარდაქმნა (პერეფორმირება). მასში ასევე საარტილერიო დივიზიაც იქნა ჩამოყალიბებული.
აშშ-სა და საფრანგეთში მოელოდნენ სახმელეთო ჯარების საბრძოლო შემადგენლობის მნიშვნელოვან გაძლიერებას. ამერიკულ არმიაში, როგორც უცხოური ბეჭდური გამოცემები იტყობინებოდნენ, სამი ახალი შენაერთი ყალიბდებოდა და, გარდა ამისა, ჯავშანსატანკო და მექანიზებული დივიზიების ახალი ორგანიზაციის გამოცდებიც გრძელდებოდა, რომლებშიც პირადი შემადგენლობის რიცხოვნება, საარტილერიო ქვემეხების, ტანკსაწინააღმდეგო მართვადი რექტიული ჭურვებისა (ტსმრჭ) და საზენიტიო საშუალებათა რაოდენობა იქნა გაზრდილი, აგრეთვე გაიზარდა საბრძოლო ბატალიონების რიცხვიც (10-11-დან 15-მდე). 1978 წელს გფრ-ის ტერიტორიაზე განლაგებული ამერიკული ჯარების რიცხოვნება 8000 ადამიანით მეტი გახდა. იზრდებოდა მათი დაჯგუფება ქვეყნის ჩრდილოეთ ნაწილში, სადაც კიდევ ერთ ბრიგადას გადაისვრიდნენ.
1979 წლის დასაწყისში ნატო-ს ქვეყნების შეიარაღებული ძალების გაძლიერების საფუძველს იარაღისა და საბრძოლო ტექნიკის უახლესი ნიმუშებით მისი აღჭურვა შეადგენდა. სწორედ ამას მოითხოვდა მაშინ შეერთებული შტატები დაჟინებით თავის მოკავშირეთაგან. 1978 წლის მაისში ნატო-ს საბჭოს ვაშინგტონის სესიაზე აშშ პრეზიდენტის კარტერის ინიციატივითა და პენტაგონის ზეწოლით მიღებულ იქნა ევროპაში ბლოკის ჯარების გადაიარაღების ფართო პროგრამა, და უწინარეს ყოვლისა კი ცენტრალურ-ევროპულ საომარ მოქმედებათა თეატრზე (ომთ) განლაგებული ჯარებისა. ბლოკის შეიარაღებული ძალების მშენებლობის ყოველწლიურად მცოცავი ხუთწლიანი პროგრამის დამტკიცებასთან ერთად სესიამ შეიარაღებული ძალების გაძლიერების გეგმაც მოიწონა, რომელიც 1978 წლის ბოლომდე საჩქარო ღონისძიებების გატარებას ითვალისწინებდა, და გადაიარაღების გრძელვადიანი პროგრამა, რომელიც 10-15 წელიწადზე იყო გათვლილი, და რომლის თანახმადაც, როგორც უცხოური პრესა იტყობინებოდა, 117 სხვადასხვა ღონისძიება უნდა გაეტარებინათ.
უკანასკნელი გეგმებით 1978 წლის ბოლოსთვის ისახებოდა შენაერთებისა და ნაწილების ტანკსაწინააღმდეგო შესაძლებლობათა მნიშვნელოვანი გაძლიერება, აგრეთვე მატერიალურ საშუალებათა, და პირველ რიგში საბრძოლო მასალების, სასაწყობო მარაგების შევსება. დასავლურ ბეჭდურ გამოცემებში იტყობინებოდნენ, რომ ამ ვადისთვის ევროპაში ნატო-ს ჯარებში ტსმრჭ-ების რაოდენობის გაზრდას 47 ათასი ერთეულით გეგმავდნენ (ე. ი. 30 %-ზე მეტად 1976 წელთან შედარებით) და მათი რაოდენობა 193 ათას ერთეულამდე უნდა აყვანათ.
გრძელვადიანი პროგრამით (Long Term Defence Program) 1988-1993 წლებში ევროპაში, და უწინარეს ყოვლისა კი ცენტრალურ-ევროპულ ომთ-ზე ბლოკის შეიარაღებული ძალების გაძლიერებისთვის დამატებით ღონისძიებებზე 80 მლრდ. დოლარის დახარჯვა იყო გათვალისწინებული. ამ პროგრამის შესაბამისად გეგმავდნენ: საომარ მოქმედებათა თეატრებზე ბირთვული და ჩვეულებრივი ძალების მოდერნიზაციას; შენაერთებისა და ნაწილების საბრძოლო მზადყოფნის ამაღლებას, მათ შორის სარეზერვო კომპონენტებისაც; მუქარის პერიოდში აშშ-დან და კანადიდან ევროპაში სტრატეგიული რეზერვების ჩამოყვანის დაჩქარებას; ატლანტიკაში კომუნიკაციების უფრო საიმედო უზრუნველყოფას; საჰაერო თავდაცვის (ჰთ) ხარისხობრივ სრულყოფას; ბლოკის ქვეყნების მთავრობათა თავისდროული კონსულტაციების უზრუნველყოფისთვის და ვითარებაში ცვლილებებზე სარდლობებისა და შტაბების რეაქციის დაჩქარებისთვის მართვისა და კავშირგაბმულობის სისტემის გაუმჯობესებას; ჯარებში რადიოელექტრონული ბრძოლის (რებ) საშუალებების უფრო სწრაფ დანერგვას; იარაღის შემუშავებისა და წარმოებისას სტანდარტიზაციის გაფართოებას; მატერიალურ საშუალებათა სასაწყობე მარაგების გადიდებასა და გაერთიანებათა მოქმედებების ყველაზე უფრო შესაძლო მიმართულებებზე მათ განთავსებას.
პროგრამაში საგანგებო ადგილი ეთმობოდა ომთ-ებზე ბირთვული არსენალის შემდგომ გადიდებას, მათ შორის ბირთვული საბრძოლო მასალების სიმძლავრის ზრდას, მიზნების დაზიანების სიზუსტის ამაღლებას, აგრეთვე მასობრივი განადგურების ახალ საშუალების – ნეიტრონული საბრძოლო მასალების შეიარაღებაში მიღებას.
საბჭოთა ავტორების სიტყვით, კეთილი ნების ყველა ადმიანი განადგურების ამ ბარბაროსული საშუალებით ჯარების აღჭურვის წინააღმდეგ პროტესტს აცხადებდა. მაგრამ ამერიკულმა მთავრობამ საზოგადოების აზრისთვის ყურის გდება არ ისურვა, და მისი გადაწყვეტილებით ნეიტრონული იარაღის კომპონენტების წარმოება დაწყებულ იქნა. უცხოური ბეჭდური გამოცემები იტყობინებოდნ, რომ აშშ-ში შემუშავებული იყო უნივერსალური საბრძოლო ნაწილი ტაქტიკური ბირთვული იარაღისთვის, რომელიც როგორც ჩვეულებრივი ბირთვული მუხტის გამოყენების შესაძლებლობას იძლეოდა, ისე ნეიტრონულისაც, ამასთან ვითომდა მისი გადაწყობა (переоборудование) დიდ დროს არ დაიკავებდა. ამ მოვლენასთან დაკავშირებით უცხოელი სპეციალისტები იმაზე აქცევდნენ ყურადღებას, რომ მოახდენდა რა საზოგადოების აზრის იგნორირებას, ამერიკულ მთავრობას შეეძლო ნეიტრონული იარაღი დასავლეთ ევროპაში ფარულად განეთავსებინა და ის მომავალში თავისი შეხედულების და მიხედვით გამოეყენებინა.
ბლოკის ყველა ქვეყნის ჯარებში ჩვეულებრივი შეიარაღებაც დიდი რაოდენობით მიეწოდებოდა. 80-იან წლებში მიზნად ისახავდნენ ყველა შენაერთისა და ნაწილის ახალი თაობის იარაღითა და საბრძოლო ტექნიკით მთლიანად აღჭურვას. განსაკუთრებით ბევრ შეიარაღებას ყიდულობდა პენტაგონი. ამ მიზნებზე ასიგნებები 1978-79 წლებში 95 %-ით გაიზარდა. პენტაგონის ხელმძღვანელობამ გადახედა საკითხს იარაღსა და საბრძოლო ტექნიკაში მოთხოვნილების შესახებ და გადაწყვიტა ომის დროს შესაძლო დანაკარგების გადაფასებასთან დაკავშირებით მათი რაოდენობა მნიშვნელოვნად გაეზარდა. მოთხოვნილებები ტანკებში რეზერვისთვის, მაგალითად, 2,5-ჯერ გაიზარდა, ჯავშანტრანსპორტერებში (ჯტრ) – 6-ჯერ, F-16 გამანადგურებლებში – ორჯერ და მეტად. როგორც ამერიკული ბეჭდური გამოცემები მოწმობდნენ, ნატო-ში გადასაცემად განკუთვნილი შენაერთები და ნაწილები 1980-იანი წლების შუახანებამდე 4000 ახალ ტანკსა და 2000 ტაქტიკურ გამანადგურებელს მიიღებდნენ. სულ კი ამერიკული არმიის სარდლობას 14 ათასზე მეტი ახალი ტანკის XM1 “აბრამსი” შეკვეთა ჰქონდა განზრახული. ამ მანქანების პირველი პარტია უკვე შეკვეთილიც გახლათ. ჯარებში მათი მიწოდება 1979 წელს დაიწყებოდა. აშშ სამხედრო-საჰაერო ძალებსა (სჰძ) და სამხედრო-საზღვაო ძალებს (სზძ) ახალი საბრძოლო თვითმფრინავებით F-14, F-15, F-16, A-10 აღჭურავდნენ, რომლებიც დიდ რაოდენობით უნდა შეესყიდათ.
აშშ-ის ახალმა ხელმძღვანელობამ ამერიკული სზძ-ის შემდგომი მშენებლობის გეგმას გადახედა. მან შეამცირა თეთრი სახლის ყოფილი ადმინისტრაციის მიერ გათვალისწინებული ასიგნებები უახლოეს ხუთ წელზე ხომალდსამშენებლო პროგრამის განხორციელებისთვის და 1983 წლისთვის გეგმავდა ძირითადი კლასების 525 ხომალდი ჰყოლოდა (და არა 600 ერთეულზე მეტი, როგორც მანამდე იყო დასახული). ამასთან ვარაუდობდნენ ხომალდების ტაქტიკურ-ტექნიკური მახასიათებლების გაუმჯობესებისა და მათი საბრძოლო შესაძლებლობების ამაღლებისთვის კიდევ უფრო მეტი ყურადღება დაეთმოთ. 80-იანი წლების დასაწყისში აშშ სზძ-ის 15 წყალზედა ხომალდის ფრთოსანი რაკეტებით აღჭურვასაც ვარაუდობდნენ.
შეიარაღების მსხვილი პარტიების შესყიდვებში დამატებით ვალდებულებებს ყოველწლიურად ღებულობდნენ საკუთარ თავზე ბლოკის ევროპული ქვეყნებიც ე. წ. ნატო-ს ევროჯგუფის ფარგლებში. განსაკუთრებით დიდი რაოდენობით იარაღი მიეწოდებოდა ბუნდესვერს. ნატო-ს გენერალური მდივნის ლუნსის აზრით, ბუნდესვერი – საბრძოლო ძალაა, “რომელსაც თავის ტოლი არა ჰყავს”. ხოლო ერთმა ამერიკელმა გენერალმა კი განაცხადა, რომ ეს “ყველაზე უფრო კარგად განსწავლული და ყველაზე უფრო კარგად აღჭურვილი ძალებია ევროპაში”. ბუნდესვერის ხელმძღვანელობას განზრახული ჰქონდა ახალი შეიარაღების შესყიდვაზე 1985 წლამდე არანაკლებ 40 მლრდ. მარკისა დაეხარჯა. ასე, შეიარაღებულ ძალებს მიაწვდიდნენ (будет поставлено) 1800 ტანკს “ლეოპარდ”-2, 432 თვითმავალ საზენიტო დანადგარს (თზდ) “ჰეპარდი”, 140 საზენიტო-სარაკეტო კომპლექსს (ზრკ) “როლანდი”, 212 ტანკსაწინააღმდეგო ვერტმფრენს PAH-1, 175 თვითმფრინავს “ალფა ჯეტი”, 322 გამანადგურებელ-ბომბდამშენს “ტორნადო”, მართვადი ხომალდსაწინააღმდეგო რაკეტებით აღჭურვილ ექვს ფრეგატს (მრი ფრეგატი).
საარმიო ავიაცია მნიშვნელოვანი რაოდენობით ტსმრჭ-ებით შეიარაღებული ტანკსაწინააღმდეგო ვერტმფრენებით აღიჭურვებოდა. ასე, ამერიკულ ჯარებში ევროპაში ათი სავერტმფრენო ტანკსაწინააღმდეგო ასეული ყალიბდებოდა, ხოლო ბინდესვერში კი – სამი პოლკი (თითოეულ საარმიო კორპუსში ერთი) და ერთი ბატალიონი მე-6 მოტოქვეითი დივიზიისთვის.
ნატო-ში მიღებული იყო გადაწყვეტილება ამერიკული თვითმფრინავების E-3A შესაყიდვაზე შორეული რადიოლოკაციური აღმოჩენისა და მართვის საჰაერო სისტემის AWACS (airborne warning and control system) შესაქმნელად. 18 ასეთი “ციური ჯაშუშის” შესყიდვას გეგმავდნენ, რომლებიც ევროპაში ბლოკის ქვეყნების ტერიტორიებზე იქნებოდა ბაზირებული. გარდა ამისა, ინგლისურ სარდლობას აღნიშნული სისტემის შევსება ჰქონდა განზრახული, ჩართავდა რა მასში 11 თვითმფრინავს “ნიმროდი”.
მნიშვნელოვნად იზრდებოდა შესაძლებლობები აშშ-დან და კანადიდან ევროპაში სტრატეგიული რეზერვების გადმოსროლებისთვის. ამ ამოცანების შესასრულებლად, თუ კი აუცილებლობა წარმოიქმნებოდა, სამხედრო სატრანსპორტო საშუალებებთან ერთად სამოქალაქო ავიაციის თვითმფრინავებისა და ბლოკის ყველა ქვეყნის კომერციული გემების ფართო ჩართვასაც ითვალისწინებდნენ. ამასთან მიზნად ისახავდნენ, როგორც ატლანტიკაში ნატო-ს გაერთიანებული შეიარაღებული ძალების უმაღლესმა მთავარსარდალმა ამერიკელმა ადმირალმა კიდმა განაცხადა, ევროპაში დაახლოებით 1,5 მლნ. ადამიანის ჩამოყვანასა და დიდი რაოდენობით ტვირთების ჩამოტანას. პირადი შემადგენლობის გადმოსროლებს ჩვეულებრივ ჰაერით განახორციელებდნენ, მძიმე ტექნიკისა და მსხვილი ტვირთებისა კი (90 %-ით) – ზღვით. აშშ ითვალისწინებდა ორი კვირის განმავლობაში თავისი სახმელეთო დაჯგუფება ევროპაში გაეორმაგებინა და ერთი კვირის განმავლობაში იქ თავისი სჰძ გაესამმაგებინა. ამასთან დაკავშირებით დასავლეთევროპული ინფრასტრუქტურის სრულყოფის სამუშაოები უნდა ჩაეტარებინათ ოკეანის იქიდან ჯარებისა და ტვირთების მისაღებად. გფრ-ში ხუთი ამერიკული დივიზიისთვის საწყობებში მძიმე საბრძოლო ტექნიკის განთავსება იგეგმებოდა.
ნატო-ში იზრდებოდა მილიტარისტული დემონსტრაციების გაქანება (размах). საბჭოთა ავტორების შეფასებით, 1970-იანი წლების მეორე ნახევარში ნატო-ს სარდლობა მსხვილი საჯარისო მანევრებისა და საკომანდო-საშტაბო სწავლებათა ჩატარების გააქტიურებას აგრძელებდა. როგორც უწინაც, ისინი დასავლეთ ევროპის სხვადასხვა რაიონებში, აღმოსავლეთ ატლანტიკასა და ხმელთაშუა ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში მიმდინარეობდა. გფრ 1978 წლის მთელ შემოდგომაზე ფაქტიურად “ატლანტიკური ბრძოლების (сражения)” არენას წარმოადგენდა. საერთო პირობითი სახელწოდებით “ოთემ ფორჯ-78” სწავლებებისა და მანევრების უმეტესი ნაწილი მის ტერიტორიაზე, და უწინარეს ყოვლისა კი სოციალისტური ქვეყნების ტერიტორიებთან მიმდებარე საზღვრისპირა რაიონებში ტარდებოდა. დასავლეთგერმანული მთავრობის ოფიციალური წარმომადგენლებიც კი იძულებულნი იყვნენ ეღიარებინათ, რომ ეს სწავლებები ყველაზე უფრო მსხვილი იყო ევროპის მოცემულ რაიონში ომისშემდგომ წლებში ჩატარებულ სწავლებებსა და მანევრებს შორის. მათში ხომ, როგორც დასავლური ბეჭდური გამოცემები იტყობინებოდნენ, 320 ათასმა ადამიანმა მიიღო მონაწილეობა, 5000 ტანკი, 2700 საბრძოლო თვითმფრინავი, დიდი რაოდენობით ჯავშანტრანსპორტერი და სხვა მანქანა, აგრეთვე დაახლოებით 300 სხვადასხვა ხომალდი იქნა ამოქმედებული. სწავლებების მსვლელობისას, როგორც უცხოური ბეჭდური გამოცემების შეტყობინებები იუწყებოდა, საბრძოლო მოქმედებათა წარმოების რეალური გეგმები მუშავდებოდა როგორც ჩვეულებრივი, ისე ბირთვული იარაღის გამოყენებითაც. ყველა ისინი ერთიანი ჩანაფიქრით და ღიად ანტისაბჭოთა, ანტიკომუნისტურ ფონზე ტარდებოდა.
მანევრების “რეფორჯერ”-10 მსვლელობისას აშშ-დან გფრ-ში იქნა გადმოსროლილი ზოგიერთი შენაერთის ქვედანაყოფები, რომელთა პირადი შემადგენლობაც მანამდე ევროპაში არ გადმოუსვრიათ (მე-9 ქვეითი და მე-5 მექანიზებული დივიზიები). სწავლებაში “ბოულდ გარდ-78” ბალტიის ზღვის სრუტეების ზონაში პირველად აშშ საზღვაო ქვეითი ჯარის (ზქჯ) ბრიგადა მონაწილეობდა. აღმოსავლეთ ატლანტიკასა და ლა-მანშის სრუტის ზონაში ბლოკის ისტორიაში უმსხვილესი სწავლება “ნოზერნ უედინგ-78” შედგა, რომელშიც ნატო-ს ათი ქვეყნის შეიარაღებული ძალები იქნა ჩართული. იარაღის ახალი ჟღარუნით შეხვდნენ ბლოკის მილიტარისტები 1979 წელსაც: მანამდე უკანასკნელი ხუთი წლის მანძილზე პირველად მანევრები “რეფორჯერი” ზამთრის პირობებში იქნა ჩატარებული.
ყველა ეს მილიტარისტული დემონსტრაცია, როგორც უწინაც, სოციალისტური ქვეყნების საზღვრების მახლობლობაში ტარდებოდა, აშკარად პროვოკაციულ ხასიათს ატარებდა და შიშის ვითარების შექმნასა და საერთაშორისო დაძაბულობის განვითარებაზე იყო მიმართული.
საბჭოთა ავტორების დასკვნით, ნატო-ს მილიტარისტულ მზადებათა ზემოთ მოყვანილი სულაც არა სრული ჩამონათვალიდან ნათლად ჩანდა, რომ ეს ბლოკი 1970-იანი წლების მიწურულშიც კაპიტალისტური სამყაროს ყველაზე უფრო აგრესიულ დაჯგუფებას წარმოადგენდა, რომლის საქმიანობაც უწინარეს ყოვლისა სოციალისტური თანამეგობრობის ქვეყნების წინააღმდეგ იყო მიმართული. ყველაფერი ეს საბჭოთა მეომრებისა და სხვა ძმური სოციალისტური ქვეყნების არმიების მეომრებისგან მოითხოვდა მუდმივად აემაღლებინათ სიფხიზლე და ყოველთვის მზად ყოფილიყვნენ ნებისმიერი აგრესორისთვის გამანადგურებელი დარტყმის მისაყენებლად.
XVII. ნატო-ს მანევრები “ოთემ ფორჯ-78”
საბჭოთა ავტორების სიტყვით, სოციალისტური თანამეგობრობის ქვეყნები, რომლებიც ჰელსინკში საკუთარ თავზე აღებულ იმ ვალდებულებათა ერთგულნი იყვნენ, რომლებიც ევროპაში უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის თათბირის დასკვნით აქტში გახლდათ განმტკიცებული, ყველა დასავლეთევროპულ სახელმწიფოსთან ურთიერთობების გაუმჯობესებისკენ განუხრელად ისწრაფვოდნენ. მათ მიერ ამ მიმართულებით გადადგმული ნაბიჯები ევროპაში პოლიტიკური კლიმატის მნიშვნელოვან შერბილებას უწყობდა ხელს და კონტინენტზე საერთაშორისო უსაფრთხოების საიმედო გარანტიას წარმოადგენდა. მაგრამ სოციალისტური ქვეყნების მშვიდობისმოყვარე ძალისხმევა განმუხტვის მოწინააღმდეგეთა მხრიდან, რომლის ავანგარდშიც უწინდებურად ნატო-ური მხედრიონი (военщина) გამოდიოდა, მუდმივ წინააღმდეგობას აწყდებოდა.
ჩრდილოატლანტიკური კავშირის პოლიტიკოსები და სტრატეგები, რომლებმაც, საბჭოთა ავტორების შეფასებით, რეალობის ყოველგვარი გრძნობა ჰქონდათ დაკარგული, “მზარდი საბჭოთა მუქარის” შესახებ ცრუ გამონაგონებით თავიანთი ხალხების დაშინებას აგრძელებდნენ და ბლოკის ქვეყნებში საომარ მზადებათა პროგრამების გაფართოებისთვის შეუპოვრად იბრძოდნენ. მილიტარისტების აგრესიული ჩანაფიქრების განხორციელების ერთერთ უმნიშვნელოვანეს გზას კი ნატო-ს შტაბებისა და ჯარების (ფლოტების) ოპერატიული და საბრძოლო მომზადების შემდგომი სრულყოფა და ვარშავის ხელშეკრულების ქვეყნების წინააღმდეგ საბრძოლო მოქმედებათა წარმოებისთვის მათი მომზადება წარმოადგენდა.
პირადი შემადგენლობის სწავლებისა და იდეოლოგიური დამუშავების დაგეგმვასა და ჩატარებაში წამყვანი როლი ბლოკის სარდლობებსა და შტაბებს ეკუთვნოდა, რომლებიც 1970-იანი წლების მიწურულში მონაწილე ქვეყნების ჯარების საბრძოლო სწავლების მთლიანად საკუთარი კონტროლის ქვეშ აღებისკენ ისწრაფვოდნენ. კონკრეტულად ეს რიგი ეროვნული და ნატო-ური სწავლებების ერთიანი ჩანაფიქრითა და ოპერატიულ-სტრატეგიული ფონით გაერთიანებაში, აგრეთვე მათ ჩატარებაზე საერთო ხელმძღვანელობაშიც ვლინდებოდა.
როგორც უცხოურ პრესაში ესმებოდა ხაზი, ნატო-ს სარდლობის შეხედულებები ომის წარმოებაზე ყველაზე უფრო სრულად “ოთემ ფორჯის” ტიპის საშემოდგომო მანევრების მსვლელობისას მოწმდებოდა, რომლებსაც დაწყებული 1975 წლიდან ყოველწლიურად ატარედნენ. მათთვის დამახასიათებელი იყო ამოცანების კომპლექსური გადაწყვეტა, ფართო გაქანება და მასშტაბი, სხვადასხვა ეროვნული კუთვნილების ჯარების, შტაბებისა და დაწესებულებათა ჩართულობა, აგრეთვე შეიარაღებული ძალების ყველა სახეობისაც.
უცხოელი სპეციალისტები თვლიდნენ, რომ “ოთემ ფორჯის” ტიპის სწავლებების ფონზე, რომლებსაც სხვადასხვა რაიონებში (ჩრდილოეთ ატლანტიკიდან თურქეთამდე) გარკვეული დროის განმავლობაში (ორი-სამი თვე) ატარებდნენ, კერძო ტაქტიკური ამოცანების გადაწყვეტისას იქმნებოდა იმის შესაძლებლობა, რომ სტრატეგიული მნიშვნელობის საკითხები დაემუშავებინათ და მთლიანობაში ევროპასა და ატლანტიკაში საბრძოლო მოქმედებათა გაჩაღებისა და წარმოების ერთერთი ვარიანტი გაეთამაშებინათ.
საშემოდგომო მანევრები “ოტემ ფორჯ-78” (აგვისტო-ნოემბერი) დაახლოებით 50 გაერთიანებულ და ეროვნულ სწავლებას მოიცავდა. მათგან ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი და მსხვილი იყო: “ნოზერნ უედინგ-78” – აღმოსავლეთ ატლანტიკაში, ნორვეგიისა და ჩრდილოეთის ზღვებში და ლა-მანშის ყურის ზონაში; “ბარ ფროსტ-78” (ჩრდილოეთ ნორვეგია), “ბლექ ბეარ” (სამხრეთ ნორვეგია), “ბოულდ გარდ-78” (ბალტიის ზღვის სრუტეების ზონა) – ჩრდილო-ევროპულ საომარ მოქმედებათა თეატრზე (ომთ); “რეფორჯერ”-10, აშშ მე-5 საარმიო კორპუსის საკორპუსო სწავლებები “სერთენ შილდი”, აშშ მე-7 საარმიო კორპუსისა “კარდილან სვორდი” (საკომანდო-საშტაბო სწავლებები), დიდი ბრიტანეთის 1-ლი საარმიო კორპუსისა “რედ დრაგუნი”, გფრ-ის მე-2 საარმიო კორპუსისა “ბლაუე დონაუ”, ნიდერლანდების 1-ლი საარმიო კორპუსისა “საქსონ დრაივი”, ბელგიის 1-ლი საარმიო კორპუსისა “რედ ტორნადო” და გაერთიანებული სამხედრო-საჰაერო ძალების (სჰძ) სწავლება “ქოულდ ფაიერ-78” – ცენტრალურ-ევროპულ ომთ-ზე; “დისფლეი დეტერმინეიშნი” – სამხრეთ-ევროპულ ომთ-ზე.
დასავლური ბეჭდური გამოცემების მონაცემებით, ამ საშემოდგომო მანევრებში მონაწილეობისთვის ჩართულ იქნა პირადი შემადგენლობის დაახლოებით 320 ათასი ადამიანი, გამოიყენებოდა 14 ათასზე მეტი ტანკი და ჯავშანტრანსპორტერი (ჯტრ), დაახლოებით 2,7 ათასი საბრძოლო თვითმფრინავი, 300-მდე სხვადასხვა ხომალდი.
საბჭოთა სამხედრო სპეციალისტების შეფასებით, მანევრების მონაწილეთა წინაშე დასმული პოლიტიკური მიზნები აშკარად პროვოკაციულ ხასიათს ატარებდა და მონაწილე ქვეყნების ძლიერებისა და “ერთიანობის” გულდასმით მომზადებულ დემონსტრაციას წარმოადგენდა. აშშ-ის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა ცდილობდა ნატო-ში თავისი მოკავშირეებისთვის ევროპის სხვადასხვა რაიონში ბლოკის ჯარების დაჯგუფებათა გასაძლიერებლად თავისი გადაწყვეტილება და მზადყოფნა დაემტკიცებინა. ასე, აშშ თავდაცვის მინისტრმა გ. ბრაუნმა განაცხადა, რომ ამერიკელებს აუცილებლობის შემთხვევაში შეუძლიათ 30 დღეღამის განმავლობაში გადმოისროლონ ევროპაში სახმელეთო ჯარების სამი დივიზია და 1200 საბრძოლო თვითმფრინავი, “ორმაგი ბაზირების” შენაერთები (1-ლი და მე-4 მექანიზებული დივიზიები, რომელთა პირადი შემადგენლობაც ჩრდილოამერიკულ კონტინენტზე, ხოლო საბრძოლო ტექნიკა კი – გფრ-ში განლაგებულ საწყობებში იმყოფებოდა), აგრეთვე სტრატეგიული რეზერვის ხუთი დივიზიაც.
ნატო-ს სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა, როგორც უცხოურ ბეჭდურ გამოცემებში აღინიშნებოდა, მანევრების მსვლელობისას მიზნად შემდეგი საკითხების დამუშავებას ისახავდა: შეიარაღებული ძალების მშვიდობიანობის დროის მდგომარეობიდან საომარ მდგომარეობაში გადაყვანა, ევროპულ და ატლანტიკურ ომთ-ებზე ჯარებისა და ფლოტების დაჯგუფებათა გაშლა და გაძლიერება, შეზღუდული ომის პირველ ოპერაციებში დაზიანების ჩვეულებრივი საშუალებებისა და ტაქტიკური ბირთვული იარაღის გამოყენებით საბრძოლო მოქმედებების წარმოება, შეიარაღებული ძალების სახეობებსა და სხვადასხვა ეროვნული კუთვნილების ჯარებს შორის ურთიერთმოქმედების ორგანიზაცია, მართვისა და კავშირგაბმულობის სისტემების სრულყოფა, მატერიალურ-ტექნიკური და სამედიცინო უზრუნველყოფა.
ევროპასა და ატლანტიკაში ოპერაციების წარმოების გეგმების რელურობის შემოწმებას, აგრეთვე შტაბებისა და ჯარების წინაშე დასმადი ამოცანების (поставляемые задачи) შესრულებისთვის მათი მზადყოფნის შემოწმებასაც მნიშვნელოვანი ადგილი ეთმობოდა.
სწავლება “ნ ო ზ ე რ ნ უ ე დ ი ნ გ-78” (4-19 სექტემბერი) უმსხვილესი გახლდათ ნატო-ს გაერთიანებული სამხედრო-საზღვაო ძალების (სზძ) არსებობის ისტორიაში. მასში მონაწილეობისთვის ჩართული იყვნენ გაერთიანებული (სამოკავშირეო) და ეროვნული სზძ-ების სარდლობები და შტაბები, ნატო-ს დამრტყმელი ფლოტი ატლანტიკაში, ბლოკის სზძ-ის მუდმივი შენაერთი ატლანტიკასა და ლა-მანშის სრუტის ზონაში (აშშ, დიდი ბრიტანეთის, კანადის, გფრ, ნიდერლანდების, ბელგიის, დანიის, ნორვეგიის, პორტუგალიისა და საფრანგეთის სზძ-ები). სულ პირადი შემადგენლობის 40 ათასი ადამიანი, 220-მდე ხომალდი და დამხმარე გემი, 22 წყალქვეშა ნავი, დაახლოებით 800 თვითმფრინავი და ვერტმფრენი მონაწილეობდა.
სწავლების მსვლელობისას შემდეგ ამოცანებს ამუშავებდნენ: ბრძოლა “მოწინააღმდეგის” წყალზედა და წყალქვეშა ძალებთან; საზღვაო სადესანტო ოპერაციების ჩატარება ჩრდილოეთ ნორვეგიაში (გაითამაშებდნენ გადასხმას შეტლანდიის კუნძულებზე), იუტლანდიის ნახევარკუნძულზე (ესბერგის რაიონი, დანია) და სამხრეთ ნორვეგიის სანაპიროზე (ქ. ქრისტიანსანი); საოკეანო და საზღვაო კომუნიკაციების დაცვა; ზღვისპირა მიმართულებებზე მოქმედი სახმელეთო ჯარებისთვის უშუალო საავიაციო მხარდაჭერის აღმოჩენა; დესანტსაწინააღმდეგო თავდაცვა; ბადრაგების გატარება; სახომალდო შენაერთებისა და ბადრაგების თავდაცვა ზღვით გადასვლისას; დაზვერვა და მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფა (მტუ).
სწავლებაში მნიშვნელოვანი ადგილი ეკავა სადესანტო ოპერაციას შეტლანდიის კუნძულებზე, რომლის მსვლელობისას კომბინირებული ხერხით (მცურავი და სადესანტო-გადასასხმელი საშუალებებითა და ვერტმფრენებით) აშშ-ის, დიდი ბრიტანეთისა და ნიდერლანდების სზძ-ების დაახლოებით 8 ათასი საზღვაო ფეხოსანი იქნა გადასხმული. დესანტის მოქმედებების მხარდაჭერა საგემბანო და ტაქტიკური ავიაციის თვითმფრინავებით, აგრეთვე სახომლდო არტილერიითაც ხორციელდებოდა.
საავიამზიდო დამრტყმელი ჯგუფებისა და სადესანტო ხომალდების რაზმების საჰაერო თავდაცვას (ჰთ) დაცვის ძალები (силы охранения) აწარმოებდნენ ევროპაში ნატო-ს ჰთ-ის გაერთიანებული (სამოკავშირეო) სისტემის საშუალებებთან მჭიდრო ურთიერთმოქმედებით. მანევრების “ოთემ ფორჯ-78” მსვლელობისას განსაკუთრებული ყურადღება ევროპულ ომთ-ებზე ნატო-ს დამრტყმელი დაჯგუფებების გაძლიერების სხვადასხვა ვარიანტების შესწავლას ეთმობოდა. ამ ამოცანის გადაწყვეტა ცენტრალურ ევროპაში და ბლოკის ფლანგებზე სახმელეთო ჯარების, სჰძ-ისა და საზღვაო ქვეითი ჯარის (ზქჯ) ამერიკული და ინგლისური ნაწილებისა და ქვედანაყოფების გადასროლის გზით, აგრეთვე ნატო-ს მონაწილე ევროპულ ქვეყნებში სამობილიზაციო ღონისძიებათა გატარებით წარმოებდა.
ამერიკული შეიარაღებული ძალების კომპლექსურ სწავლებაზე “რეფორჯერ”-10 (აგვისტო-ნოემბერი), ამერიკული გაზეთის “არმი ტაიმსის” მონაცემებით, აშშ სამხედრო-სატრანსპორტო ავიაციის თვითმფრინავებმა და სატრანსპორტო გემებმა ევროპის კონტინენტზე დაახლოებით 13 ათასი ამერიკელი სამხედრო მოსამსახურე ჩამოიყვანეს, აგრეთვე 37 ათასი ტ საერთო წონის საბრძოლო ტექნიკა და სამხედრო ტვირთები ჩამოიტანეს. ამ ეტაპის მსვლელობისას პირადი შემადგენლობის უშუალოდ საბრძოლო მოქმედებების ზონაში მიყვანის ამოცანას ამუშავებდნენ.
საბრძოლო მოქმედებების გათამაშებას ძალის ამ მილიტარისტული დემონსტრაციის ფარგლებში გფრ-ში დისლოცირებული მე-5 ამერიკული საარმიო კორპუსის შენაერთებითა და ნაწილებით, აშშ-დან გადმოსროლილი ქვედანაყოფებით, აგრეთვე ბლოკის ზოგიერთი დასავლეთევროპული ქვეყნის სახმელეთო ჯარების ნაწილებით ორმხრივი საჯარისო სწავლების “ს ე რ თ ე ნ შ ი ლ დ ი” მსვლელობისას ატარებდნენ. ამ დროს ჯართა დაჯგუფებების გაშლა, შეტევითი, შემკავებელი და თავდაცვითი მოქმედებების წარმოება, ტაქტიკური დესანტების გადასროლა, ტანკსაწინააღმდეგო მართვადი რეაქტიული ჭურვებით (ტსმრჭ) აღჭურვილი საცეცხლე მხარდაჭერის ვერტმფრენების საბრძოლო გამოყენება ხორციელდებოდა, აგრეთვე მართვის, ურთიერთმოქმედებისა და კავშირგაბმულობის ამოცანებიც წყდებოდა.
აშშ მე-7 საარმიო კორპუსისა და მის შემადგენლობაში შემავალი დივიზიების შტაბებმა საკომანდო-საშტაბო სწავლება “კ ა რ დ ი ნ ა ლ ს ვ ო რ დ ი” ჩაატარეს. საგანგებო ყურადღება ჯარების გადაჯგუფებასა და რეზერვების სიღრმიდან წინ გამოყვანას, ძლიერი კონტრდარტყმების ორგანიზებას შეტევაში შემდგომი გადასვლით, აგრეთვე სახმელეთო ჯარების ტაქტიკურ ავიაციასთან ურთიერთმოქმედებას ეთმობოდა.
უცხოური ბეჭდური გამოცემების შეტყობინებებით, “ოთემ ფორჯის” ფარგლებში მსხვილი საჯარისო სწავლებები იქნა ჩატარებული სხვა საარმიო კორპუსებთანაც (ნიდერლანდების, დიდი ბრიტანეთის, ბელგიისა და გფრ-ის), რომლებიც ცენტრალურ-ევროპულ ომთ-ზე იყვნენ დისლოცირებულნი. ტაქტიკური ამოცანების გადაწყვეტისას თავდაცვაზე ჩვეულებრივ 2-3 დღეღამე იგეგმებოდა, ხოლო დანარჩენ დროში კი შეტევით მოქმედებებს, ჯარების წინ გამოყვანასა და გადაჯგუფებას, ტაქტიკური საჰაერო დესანტების გადასხმასა და სხვა საკითხებს გაითამაშებდნენ. რეზერვების გადასროლისა და წყლის დაბრკოლებათა ფორსირების საკითხების დამუშავებასაც მნიშვნელოვანი ადგილი ეკავა.
სწავლება “დ ი ს ფ ლ ე ი დ ე ტ ე რ მ ი ნ ე ი შ ნ-78”, როგორც უცხოურ ბეჭდურ გამოცემებში იტყობინებოდნენ, სამხრეთ-ევროპულ ომთ-ზე 15 სექტემბრიდან 13 ოქტომბრის ჩათვლით ტარდებოდა. მასში მონაწილეობისთვის ომთ-ზე ეროვნული და გაერთიანებული შეიარაღებული ძალების სარდლობები და შტაბები იყვნენ ჩართულნი, აგრეთვე ბლოკის მობილური ძალების და ხმელთაშუა ზღვაში ნატო-ს დამრტყმელი სზძ-ის სარდლობებიცა და შტაბებიც. სწავლების მსვლელობისას შეიარაღებული ძალების მშვიდობიანობის დროის მდგომარეობიდან ომიანობის დროის მდგომარეობაში გადაყვანის, პირველ ოპერაციებში ბირთვული იარაღის გამოყენების გარეშე საბრძოლო მოქმედებათა ორგანიზებისა და წარმოების, ზღვაში ბატონობისა და ჰაერში უპირატესობის მოპოვების, სხვადასხვა ეროვნული კუთვნილების შენაერთებისა და ნაწილების ურთიერთმოქმედებისა და სხვა ამოცანები წყდებოდა.
აშშ ტაქტიკური ავიაციის ევროპაში გადმოსროლები ამერიკული სჰძ-ის სწავლებების ფარგლებში “ქრესთიდ ქეფ” ხორციელდებოდა, საზღვაო ქვეითი ჯარისა კი – ნატო-ს გაერთიანებული სზძ-ის სწავლების “ნოზერნ უედინგ-78” ფარგლებში. უცხოურ სამხედრო ბეჭდურ გამოცემებში ხაზი ევროპაში დამრტყმელი დაჯგუფებების გაზრდაში ამერიკული ზქჯ-ის როლის მნიშვნელოვან ამაღლებას ესმებოდა. თუ წარსულში მას უმთავრესად ჩრდილოეთ ნორვეგიაში გადაისროდნენ, 1978 წლის საშემოდგომო მანევრებზე ზქჯ-ის ნაწილები და ქვედანაყოფები ნატო-ს სწავლებებში ასევე სამხრეთ ნორვეგიასა და ბალტიის ზღვის სრუტეების ზონაშიც მონაწილეობდნენ.
უწინდებურად დიდი ყურადღება ბლოკის ქვეყნების შეიარაღებული ძალების სამობილიზაციო მზადყოფნის შემოწმებას ეთმობოდა. ძირითად სწავლებებში მრავალრიცხოვან სარეზერვო კონტინგენტებსაც რთავდნენ. ფრანგული გაზეთის “ფიგაროს” მოწმობით, გფრ მე-2 საარმიო კორპუსის სწავლებებზე “ბლაუე დონაუ” ბუნდესვერის ახალი ნაწილების სამობილიზაციო გაშლასაც ამუშავებდნენ. რეზერვისტების შეტყობინებაზე, შეკრებასა და სრულად ეკიპირებაზე 24 სთ გამოიყოფოდა.
ნატო-ს სარდლობა, მანევრების “ოთემ ფორჯ-78” ჩატარებისას, თანამედროვე ომის პირველი ოპერაციების მსვლელობისას საბრძოლო მოქმედებათა დაგეგმვასა და წარმოებაში შტაბებისა და ჯარებისთვის პრაქტიკის მიცემას ისახავდა მიზნად. 1978 წლის სექტებრის მეორე ნახევრიდან ნატო-ს დასავლეთევროპული ქვეყნების ვრცელი რიონები ფაქტიურად სამხედრო პოლიგონებად იყო გადაქცეული. მხოლოდ გფრ-ის ტერიტორიაზე თითქმის ერთდროულად რვა მსხვილი სწავლება ჩაატარეს (იხ. სქემა – გფრ-ის რუკა, სადაც სწავლებათა ჩატარების რაიონები იყო აღნიშნული), რომლებშიც მონაწილეობა ყველა შენაერთმა მიიღო ნატო-ს არმიების ჩრდილოეთის და ცენტრალური ჯგუფებისა და შლეზვიგ-ჰოლშტაინში, იუტლანდიაში და კუნძულ ფიუნენზე ბლოკის სახმელეთო ჯარების სარდლობის შემადგენლობიდან. ჯარებს აქტიური შეტევითი მოქმედებების წარმოებაში ავარჯიშებდნენ, რომლებიც დიდი გაქანებითა (размах) და სწრაფი ტემპებით ხასიათდებოდა.
როგორც დასავლელი სამხედრო მიმომხილველები აღნიშნავდნენ, ასეთი ტიპის სწავლებებში ამერიკული სტრატეგიული ავიაცია მონაწილეობას პირველად ღებულობდა. ასე, B-52 ბომბდამშენები სტრატეგიული საავიაციო სარდლობის (სას) შემადგენლობიდან საბრძოლო გაფრენებს ასრულებდნენ აშშ კონტინენტური ნაწილიდან.
საშემოდგომო სწავლებების სერია ნატო-ს გშძ-ის შემაჯამებელი საკომანდო-საშტაბი სწავლებით (ნოემბერი) დასრულდა, რომელზედაც ევროპულ ომის თეატრზე სტრატეგიულ ოპერაციაში ტაქტიკური ბირთვული იარაღის გამოყენების საკითხი იქნა განხილული.
საბჭოთა ავტორების დასკვნით, როგორც “ოთემ ფორჯის” ტიპის მანევრების ჩატარების გამოცდილება აჩვენებდა, ნატო-ს სარდლობა ბლოკის შეიარაღებული ძალების ოპერატიული და საბრძოლო მომზადების ინტენსივობას წლიდან წლამდე ამაღლებდა და მის ფორმებსაც სრულყოფდა. დამუშავებადი მოქმედებების გაქანება და ხასიათი იმპერიალისტური წრეების სამხედრო ძალისხმევის ზრდისა და მათი აგრესიული განზრახვების შესახებ მოწმობდა.
ნატო-ს მილიტარისტული დემონსტრაციების გააქტიურება ავალდებულებდა საბჭოთა მეომრებს ძმური სოციალისტური ქვეყნების მეომრებთან მჭიდრო თანამეგობრობით მუდმივად შეენარჩუნებინათ მაღალ სიფხიზლე და სამშობლოს, სოციალიზმის მონაპოვართა დასაცავად ყოველთვის მზად ყოფილიყვნენ.
XVIII. კოალიციური ჯარების მართვის ზოგიერთი პრობლემა
(ნატო-ს სარდლობის შეხედულებებით)
საბჭოთა სამხედრო პერიოდიკის შეფასებით, აგრესიული ჩრდილოატლანტიკური ბლოკის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა, ახორციელებდა რა ახალი ომისთვის მომზადებას, ჯარების მართვის სრულყოფას მუდმივ ყურადღებას უთმობდა, განიხილავდა რა მას საბრძოლო მოქმედებათა წარმოებისას წარმატების მიღწევის ერთერთ უმნიშვნელოვანეს საშუალებად. ითვლებოდა, რომ მართვის სისტემას უნდა უზრუნველეყო: ნატო-ს სარდლობისა და ბლოკის მონაწილე ქვეყნების მთავრობათა კონსულტაციების სწრაფი ჩატარება ძირითად საკითხებში შეთანხმებული გადაწყვეტილებების მისაღებად საერთაშორისო ვითარების გამწვავებისა და საგანგებო გარემოებათა წარმოქმნისას; შეიარაღებული ძალებისა და ქვეყნების ეკონომიკის მშვიდობიანი მდგომარეობიდან ომიანობის მდგომარეობაში ორგანიზებული გადაყვანა; შენაერთებისა და ნაწილების მართვის ოპერატიულობა, მოქნილობა, ცენტრალიზაცია და ფარულობა; ომისთვის მზადების გეგმების ღრმად საიდუმლოდ შენახვა; გაერთიანებული და ეროვნული სარდლობების, შეიარაღებულ ძალთა სახეობებისა და ჯართა გვარეობების მუდმივი და ეფექტური ურთიერთმოქმედება; მოწინააღმდეგის შესახებ მონაცემების უწყვეტი შეკრება და ა. შ.
ჩამოთვლილი ამოცანების შესრულებაში მნიშვნელოვან როლს თამაშობდნენ უკვე მშვიდობიანობის დროს შექმნილი ნატო-ს სარდლობათა მართვის პუნქტები: სტაციონარულები, რომლებიც მიწისქვეშ იყო დაცულად განლაგებული და მოძრავები, რომლებიც სპაციალურ თვითმფრინავებში, ვერტმფრენებში, ავტომობილებსა და მატარებლებში გახლდათ განთავსებული. ისინი კავშირგაბმულობის, ვითარების ასახვისა და მონაცემების გადაცემის თანამედროვე საშუალებებით იყო აღჭურვილი.
კოალიციური შეიარაღებული ძალების მართვის სისტემის შემდგომი განვითარების ფარგლებში ბლოკის მასშტაბით შემდეგი ღონისძიებების ჩატარება გაითვალისწინებოდა: უმაღლესი სამხედრო ორგანოებისა და შტაბების სტრუქტურის სრულყოფა; საბრძოლო მოქმედებათა დაგეგმვის გაუმჯობესება; შეიარაღების, სამხედრო ტექნიკისა და ძირითადი ოპერატიული დოკუმენტების სტანდარტიზაცია (ჯარეში ერთიანი ფორმალიზებული საბრძოლო დოკუმენტების – ბრძანებების, განკარგულებათა, მოხსენებების – დანერგვა); ენობრივი მომზადების დონის ამაღლება (პირველ რიგში ნატო-ს ქვეყნების ოფიცერთა შემადგენლობის მიერ ინგლისური ენის შესწავლა); სხვადასხვა ეროვნული კუთვნილების ჯარების სწავლებებისა და წვრთნების ერთიანი მეთოდიკით რეგულარული ჩატარება და ა. შ.
ნატო-ს უმაღლესი ორგანოების რეორგანიზაცია შტაბებში ისეთი შემადგენელი კომპონენტების (სამმართველოებისა და განყოფილებების) შექმნის გზით წარმოებდა, რომლებსაც კოალიციური შეიარაღებული ძალების საბრძოლო მოქმედებათა დაგეგმვის უნარი ექნებოდათ როგორც ბირთვული, ისე ჩვეულებრივი იარაღის გამოყენებით. ამასთან განსაკუთრებული ყურადღებოდა ეთმობა შტაბების რაციონალურ დაკომპლექტებას ბლოკის სხვადასხვა ქვეყნებიდან სპეციალურად მომზადებული ოფიცერთა შემადგენლობით, იმ აზრით, რომ თითოეულ ამ ქვეყანას, როგორც ამას ბლოკის ხელმძღვანელობა განსაკუთრებით აღნიშნავდა, “შეეძლოს უშუალოდ მონაწილეობდეს გადაწყვეტილებათა გამომუშავებაში ძირითადი სამხედრო საკითხების მიხედვით” (იხ. ცხრილი).
ცხრილი
ნატო-ს მონაწილე ქვეყნების წარმომადგენლობა ცენტრალურ-ევროპული ომთ-ის ზოგიერთ შტაბში
(ცხრილის უფრო კომპაქტურად ჩაწერისთვის გამოყენებული აღნიშვნები: A – აშშ, B – დიდი ბრიტანეთი, C – გფრ, D – ბელგია, E – ნიდერლანდები, F – კანადა, G – სხვა ქვეყნები)
შტაბები და მათი ძირი- . . . ქვეყნების მიხედვით წარმომადგენელთა . . სულ
თადი სამმართველოები . . . . . . . . . . რაოდენობა, ადამიანი . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A . . . B . . . . C . . . .D . . . .E . . . F . . . G . . . . . . .
გაერთიანებული შეიარა-
ღებული ძალების შტაბი . . . . 110 . . 110 . . 110 . . 40 . . .70 . . 15 . . 5 . . . 460
სამმართველოები:
ბირთვული იარაღის გა-
მოყენების დაგეგმვის . . . . . . . . 11 . . .12 . . . 18 . . . 4 . . . .4 . . . 1 . . . – . . . .40
სახმელეთო ჯარების . . . . . . . . . 8 . . . . 4 . . . . 8 . . . .2 . . . 3 . . . 2 . . . – . . . .27
სამხედრო-საჰაერო
ძალების . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 . . . .9 . . . .13 . . . .3 . . . 4 . . . 2 . . . 1 . . . .47
სადაზვერვო . . . . . . . . . . . . . . . .13 . . .12 . . . .11 . . . .2 . . . .4 . . . 2 . . . – . . . . 44
ერთობლივი სწავლებების . . . . . 6 . . . .7 . . . . 5 . . . .1 . . . . 1 . . . 1 . . . – . . . . 21
არმიების ჩრდილოეთის
ჯგუფის (აჩჯ) შტაბი . . . . . . . . . – . . . 80 . . . .60 . . . 25 . . . 40 . . . – . . . 5 . . .210
ოპერატიული სამმართ-
ველო . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . 15 . . . 11 . . . . 8 . . . . 7 . . . – . . . – . . . 41
გაერთიანებული შეიარაღებული ძალების (გშძ) ინტერესებში მსხვილი შტაბებისთვის ოფიცერთა კადრების მომზადება ნატო-ს სამხედრო კოლეჯში რომში, აგრეთვე სპეციალურ სკოლაში (პატარა ადგილი ობერამერგაუ, გფრ) ხორციელდებოდა. სწავლება მათში ინგლისურ ენაზე წარმოებდა. ეს ხელს უწყობდა იმას, რომ სამხედრო მმართველობის უმაღლეს რგოლში გეგმების შემუშავებისა და გადაწყვეტილებათა მიღებისას ენობრივი ბარიერით განპირობებული სიძნელეები მნიშვნელოვნად უფრო ადვილად გადაელახათ.
უცხოელი სპეციალისტების შეფასებით, გაერთიანებული შტაბების ასეთი სტრუქტურა და მათი დაკომპლექტებულობა მთლიანობაში კოალიციური ჯარების მართვის პრობლემის გადაწყვეტას უწყობდა ხელს, და უწინარეს ყოვლისა კი უმაღლეს რგოლში.
როგორც უცხოურ ბეჭდურ გამოცემებში აღინიშნებოდა, ბლოკის ხელმძღვანელობაში ყველაზე მეტ შეშფოთებას გაერთიანებული და ეროვნული სარდლობების ურთიერთმოქმედებაში, აგრეთვე მართვის სისტემების მაქსიმალურად შესაძლო თავსებადობის მიღწევაში არსებული პრობლემები იწვევდა. აღნიშნული სიძნელეები ნაწილობრივ იმ შენაერთებისა და ნაწილების კატეგორიათა წინასწარ განსაზღვრის გზით გადაილახებოდა, რომლებსაც ნატო-ს სარდლობის ოპერატიულ დაქვემდებარებაში გადასცემდნენ, ასევე მათი გადაქვემდებარების წესრიგისა და ვადების წინასწარ განსაზღვრის გზითაც, გარდა ამისა, კიდევ მართვის გაერთიანებულ და ეროვნულ ორგანოებს შორის პასუხისმგებლობის სფეროების წინასწარ განაწილების გზითაც.
როგორც ცნობილი იყო, ბლოკის გშძ-ის შემადგენლობაში უკვე მშვიდობიანობის დროს გახლდნენ ჩართული ევროპაში ნატო-ს საჰაერო თავდაცვის (ჰთ) გაერთიანებული სისტემის ძალები და საშუალებები, მობილური ძალები, აგრეთვე სამხედრო-საზღვაო ძალების (სზძ) მუდმივი შენაერთები ატლანტიკასა და ლა-მანშის სრუტის ზონაში. უბრალო განგაშის გამოცხადებასთან ერთად მას ყველა ის საბრძოლო შენაერთი და ნაწილი გადაეცემოდა, რომლებიც უწინარეს ყოვლისა ბლოკის გაერთიანებულ ჯარებში ჩასართავად იყვნენ განკუთვნილნი. მაგრამ გადაცემული ჯარების ზურგის უზრუნველყოფას კი ეროვნული სარდლობები ახორციელებდნენ. გარდა ამისა, უკანასკნელებს კომუნიკაციების ზონაზე (ანუ ზურგის რაიონებზე – ი. ხ.) პასუხისმგებლობაც ეკისრებოდათ.
ეროვნული კონტინგენტების უმრავლესობა (საარმიო კორპუსიდან და ქვემოთ) ეროვნულ სარდლობებს ექვემდებარებოდა. სხვა ეროვნული კუთვნილების სარდლობისთვის ნაწილებისა და ქვედანაყოფების გადაქვემდებარება მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევებში ხდებოდა, თუ ამას ვითარება მოითხოვდა.
ჯარების წარმატებით მართვის ინტერესებში ნატო-ს მრავალეროვნულ სტრუქტურაში ზემდგომ გაერთიანებულ სარდლობებში კავშირგაბმულობის სპეციალური ჯგუფების გამოყოფა იყო გათვალისწინებული ყველა ეროვნული სარდლობიდან (უმთავრესად საარმიო კორპუსებიდან). ასე, არმიების ჩრდილოეთის ჯგუფის შტაბში შედიოდა კავშირგაბმულობის ოფიცერთა ჯგუფი 11 ადამიანის შემადგენლობით (სამი გფრ-დან, თითო-თითო ბელგიიდან და ნიდერლანდებიდან, და ექვსიც სხვა სახელმწიფოებიდან). თითოეული ოფიცერი ვალდებული იყო ინგლისური ენა, ბლოკის მონაწილე ყველა ქვეყნის იარაღი და საბრძოლო ტექნიკა, აგრეთვე ჯარების საორგანიზაციო სტრუქტურა და ურთიერთმოქმედების საკითხებში ნატო-ში მოქმედი ყველა დოკუმენტი სცოდნოდა.
ერთერთ მთავარ მიზანს, რომელსაც ერთოვლივ სწავლებებსა და ვარჯიშებზე სვამდნენ, უწინარეს ყოვლისა ტაქტიკურ რგოლში ურთიერთმოქმედების დამუშავება წარმოადგენდა, სადაც ნაწილებისა და ქვედანაყოფების ბრძოლისუნარიანობის დონეში, ენაში და ა. შ. არსებული განსხვავებები ყველაზე უფრო მეტწილად ვლინდებოდა და გავლენასაც ახდენა. პირველ რიგში სხვადასხვა ეროვნული კუთვნილების შენაერთებს შორის პირაპირების (стыки) უზრუნველყოფას ითვალისწინებდნენ, რომლებიც უცხოელი სპეციალისტების შეფასებით, განსაკუთრებით მოწყვლადი გახლდათ. ნაწილებისა და ქვედანაყოფების მოქმედებები ამ უბნებზე დეტალურ შეთანხმებას მოითხოვდა. ამ მიზნით ნატო-ში სპეციალური დებულებები იყო შემუშავებული, რომლებიც ფლანგებზე (პირაპირებზე) ჯარების ამოცანების, აგრეთვე მათი დაფარვისა და ურთიერთმოქმედების ორგანიზებისთვის ძალების აღდგენის ვადების რეგლამენტაციას ახდენდა. მათ ურთიერთ მხარდაჭერისა და შეთანხმებული დარტყმების მიყენების გარანტია უნდა მიეცათ, ავიაციის დარტყმების ჩათვლით.
უცხოურ ბეჭდურ გამოცემებში ხაზი ესმებოდა, რომ კოალიციური გაერთიანებების შემადგენლობაში საბრძოლო მოქმედებების წარმოებისას განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენდა როგორც მოკავშირეთა, ისე მოწინააღმდეგეთა ჯარების ამოცნობა. ამიტომ უკვე მშვიდობიანობის დროს ნატო-ში შექმნილი იყო სპეციალური ინსტრუქციები ნაწილებისა და ქვედანაყოფების ურთიერთ ამოცნობაში, რომლებითაც ერთობლივად ჩატარებულ სწავლებებში სარგებლობდნენ. ისინი სხვადასხვანაირი სინათლის სიგნალების მიცემასა და სასიგნალო რაკეტების გამოყენებას ითვალისწინებდა.
სერიოზული ყურადღება ეთმობოდა საბატალიონო რგოლს, რომელიც კვალიფიციური თარჯიმნების დახმარებით ახორციელებდა კავშირს მეზობლებთან, მხარდამჭერ და უზრუნველმყოფ ქვედანაყოფებთან. კავშირგაბმულობაში ნატო-ს სარდლობის ერთერთ მოთხოვნას ამისთვის გამოყენებულ ტექნიკაში განსხვავებების აუცილებელი გათვალისწინება წარმოადგენდა. მაგალითად, აშშ არმიის ჯარების ფარული მართვის საშუალებები ვერ შეიძლებოდა სხვა ქვეყნების ნაწილებისა და შენაერთების მიერ ყოფილიყო გამოყენებული, ხოლო დასავლეთევროპული ქვეყნების არმიებში არსებული სადენებიანი კავშირგაბმულობის დახურვის ზოგიერთი აპარატურა კი ამერიკულთან შეუთავსებელი გახლდათ. ნატო-ში დადგენილი ჰქონდათ ერთიანი ტერმინოლოგია (განსაკუთრებით რომელიც არტილერიის მიერ ცეცხლის წარმოებასთან და მოწინააღნდეგის შესახებ მონაცემების გადაცემასთან იყო დაკავშირებული), შემუშავებული ჰქონდათ ინსტრუქციები, რომლებიც ბლოკის მონაწილე ყველა ქვეყნის ენებზე იყო თარგმნილი და საბრძოლო მოქმედებების მსვლელობისას, განსაკუთრებით “ბრიგადა – ბატალიონის” რგოლში, კავშირგაბმულობის სწორად შენარჩუნების საფუძველს წარმოადგენდა.
სადაზვერვო ინფორმაციის გაცვლას ასევე მნიშვნელოვანი ადგილი ეთმობოდა. უცხოელი სამხედრო სპეციალისტები თვლიდნენ, რომ მოწინააღმდეგის შესახებ ბლოკის ფარგლებში ინფორმაციის დაგროვება ეროვნული სარდლობების განკარგულებაში მათ არსებობაზე იყო ბევრად დამოკიდებული. გაერთიანებული სარდლობების მართვის პუნქტებში დაზვერვის მონაცემთა დამუშავების სპეციალური ჯგუფების შექმნა იგეგმებოდა. თითოეული მეთაური თავისი პასუხისმგებლობის ზოლში მოწინააღმდეგის შესახებ აუცილებელი ცნობების მოპოვების ორგანიზებასა და გაერთიანებულ სარდლობამდე მის მიწოდებაზე პასუხს პირადად აგებდა.
როგორც ბლოკის სამხედრო სპეციალისტები თვლიდნენ, ნატო-ში საბრძოლო მოქმედებების დაგეგმვის სტანდარტული ფორმის შემოღებამ 1970-იანი წლების მიწურულისთვის კოალიციური ჯარების მართვა არსებითად შეამსუბუქა. მაგრამ ჯერ კიდევ იყო განსხვავებები ტაქტიკური საკითხების გაგებაში, ჩანაფიქრის გრაფიკულ შესრულებაში, ზოგიერთ სპეციალურ ტერმინში და ა. შ. ამ ნაკლოვანებების მოცილება მეთაურების პირადი ურთიერთობის, აგრეთვე თარჯიმნებისა და კავშირგაბმულობის ჯგუფების გამოყენების გზით იგეგმებოდა.
ყველა დონის (ხარისხის) მეთაურები კოალიციის შემადგენლობაში საბრძოლო მოქმედებების წარმოებისას ჯარების მართვის უნარ-ჩვევებს ოპერატიულ და საბრძოლო მომზადებაში ერთობლივი ღონისძიებების მსვლელობისას იძენდნენ. ასე, ყოველწლიურ მანევრებზე “ოთემ ფორჯი” ნატო-ს სარდლობა მის მიერ შექმნილი გაერთიანებული შეიარაღებული ძალების მართვის სისტემის ეფექტურობას უშუალოდ ამოწმებდა, რომელსაც საფუძვლად წესდებები, დარიგებები და ეგრეთ წოდებული მუდმივად მოქმედი ინსტრუქციები ედო, რომლებიც ბრძოლასა და ოპერაციაში შენაერთებისა და გაერთიანებათა საბრძოლო გამოყენების წესრიგის რეგლამენტაციას ახდენდნენ. უკანასკნელები (ანუ მუდმივად მოქმედი ინსტრუქციები – ი. ხ.) 1970-იანი წლების მიწურულს შემუშავებული სახმელეთო ჯარებისა და ტაქტიკური ავიაციის მოქმედებათა ერთიანი წესდებების დამატებას წარმოადგენდა. მაგალითად, ნატო-ს სახმელეთო ჯარების წესდების შევსება 30-ზე მეტი ამგვარი ინსტრუქციით ხდებოდა. ესენი იყო: ოპერატიული ბრძანებები დამატებებით, ბრძანებები ზურგისა და მატერიალურ-ტექნიკურ უზრუნველყოფაში, მოხსენებები საავიაციო დარტყმების, საარტილერიო და ნაღმსატყორცნების დაშენის შედეგების შესახებ, ოპერატიული ცნობები (сводки), სადაზვერვო მოხსენებები (донесения), ფორმები საჰაერო გადაზიდვების დაგეგმვისთვის და ამის მსგავსი. ნატო-ს თითოეულ გაერთიანებულ ტაქტიკურ საავიაციო სარდლობას (გტას) ათეულობით თავისი მუდმივად მოქმედი ინსტრუქცია გააჩნდა.
კოალიციური ჯარების მართვის საკითხის წარმატებით გადაწყვეტას, უცხოელი სამხედრო სპეციალისტების აზრით, ხელს ასევე პირადი შემადგენლობის სწავლების, სწავლებათა და წვრთნების ჩატარების მეთოდიკების ერთიანი პროგრამების, აგრეთვე საბრძოლო მომზადების შედეგების შეფასების ერთიანი კრიტერიუმების შემოღებაც უწყობდა. ამ დოკუმენტებს არმიების ჯგუფებისა და გტას-ების შტაბები შეიმუშავებდნენ და საომარ მოქმედებათა თეატრებზე ნატო-ს გშძ-ის მთავარსარდლები ამტკიცებდნენ.
როგორც უცხოური ბეჭდური გამოცემები აღნიშნავდნენ, 1970-იანი წლების ბოლოს ბლოკის უმაღლესი სარდლობისა და შტაბების მიერ კოალიციური შეიარაღებული ძალების მართვის გარკვეული გამოცდილება იყო დაგროვებული განსხვავებული ეროვნული კუთვნილების ჯარების ჩართვით მსხვილი სწავლებების ჩატარებისას. ამას არცთუ უმნიშვნელო წილად უწყობდა ხელს ასევე ბლოკის ფარგლებში განხორციელებადი სტანდარტიზაციაც. კერძოდ, გფრ თავდაცვის მინისტრი გ. აპელი, აფასებდა რა ბუნდესვერისა და ნატო-ს სხვა ჯარების ერთობლივ მოქმედებებს სწავლებების “ოთემ ფორჯ-78” მსვლელობისას, აღნიშნავდა, რომ ზოგადი ურთიერთმოქმედება ბლოკის შეიარაღებულ ძალებში მთლიანობაში აწყობილი იყო (налажено), მაგრამ რჩებოდა პრობლემები, რომლებიც ენობრივ ბარიერთან და ტაქტიკურ რგოლში მართვის ორგანიზაციასთან გახლდათ დაკავშირებული, და რომლებიც ინფორმაციის დოკუმენტირებაში სტანდარტიზაციის შემდგომი გაღრმავების გზით უნდა გადაეწყვიტათ.
ამ პროცესში განსაკუთრებული როლი ნატო-ს სამხედრო კომიტეტს ეთმობოდა, რამდენადაც ის, როგორც ბლოკის უმაღლესი სამხედრო ორგანო, ჯარების მოქმედებათა ერთიანი სტრატეგიისა და ტაქტიკის შემუშავებაზე, აგრეთვე ზოგადი (საერთო) წესდებების, დარიგებებისა და სხვა დოკუმენტების მიღებაზე აგებდა პასუხს. კომიტეტი აგრეთვე ნატო-ს მასშტაბით ოპერატიული და საბრძოლო მომზადების ცენტრალიზებულ დაგეგმვას ახორციელებდა და სტანდარტიზაციის სფეროში შეთანხმებების შესრულებას აკონტროლებდა.
ამრიგად, საბჭოთა ავტორების დასკვნით, ჩრდილოატლანტიკური კავშირის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა ცდილობდა ეროვნული შეიარაღებული ძალების თავისი ინტერესებისადმი სრული დაქვემდებარებისთვის მეღწია. პირადი შემადგენლობის ანტისაბჭოთა და ანტიკომუნისტური სულისკვეთებით ფართო იდეოლოგიური დამუშავების ჩატარებასთან ერთად იგი ასევე იმპერიალიზმის აგრესიული გეგმების რეალიზებისთვის მკაფიოდ აწყობილი სამხედრო მექანიზმის შექმნისკენაც ისწრაფვოდა.
XIX. იმპერიალიზმის სამხედრო ბაზების სისტემა
საბჭოთა სამხედრო სპეციალისტების შეფასებით, 1970-იანი წლების მეორე ნახევარში იმპერიალიზმის ყველაზე უფრო რეაქციული წრეები, იარაღის ფაბრიკანტები და მილიტარისტები გაერთიანდნენ ფართო კამპანიაში განმუხტვისა და განიარაღების წინააღმდეგ. ისინი სულ უფრო და უფრო ხშირად ცდილობდნენ ძალით ჩაეხშოთ ხალხების განმათავისუფლებელი მოძრაობა, სხვა ქვეყნების საშინაო საქმეებშიც ერეოდნენ. ასრულებდა რა ამ რეაქციული წრეების ნებას, პენტაგონი, და მის კვალდაკვალ ნატო-ს ბლოკის ხელმძღვანელობაც, ხშირად გადახედავდნენ თავიანთ სამხედრო-პოლიტიკურ შეხედულებებს, სამხედრო სტრატეგიებსა და სტრატეგიულ კონცეფციებს. თუმცა კი მათ საფუძველს შეადგენდა საერთო დებულება: მისწრაფება უცხო ტერიტორიებზე საყრდენი პუნქტების სისტემის შექმნისკენ, რომლებიც შესაძლო იყო გამოეყენებინათ გლობალურ მასშტაბებში იმპერიალიზმის აგრესიული ჩანაფიქრების განხორციელებისთვის.
უცხო ტერიტორიებზე სამხედრო ბაზების განლაგების პოლიტიკა ისტორიულად დასაბამს კოლონიალიზმის ხანიდან ღებულობდა. ის უწინარეს ყოვლისა სამხედრო ფორპოსტების მშენებლობას ითვალისწინებდა. ემყარებოდნენ რა მათზე, კოლონიზატორებს მორჩილებაში ჰყავდათ დამონებული ხალხები. სამხედრო ბაზებმა იმპერიალიზმის ეპოქაში განსაკუთრებული მნიშვნელობა შეიძენეს. საბჭოთა ავტორების შეფასებით, კაპიტალისტურმა სახელმწიფოებმა მათი გამოყენება დაყოფილი მსოფლიოს გადანაწილებისთვის ბრძოლაში, ეროვნული დამოუკიდებლობისთვის ხალხების გამოსვლათა ჩასახშობად, მეტროპოლიებსა და კოლონიებს შორის შეტყობინების საზღვაო და საჰაერო გზების დაცვის მიზნით დაიწყეს. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ იმპერიალიზმის ე. წ. “საბაზო სტრატეგიამ” თავისი შემდგომი გავრცელება ჰპოვა. შეერთებულმა შტატებმა, აიღო რა საკუთარ თავზე საერთაშორიზო კაპიტალიზმის თავისებური გარანტის როლი, ბაზების გლობალური სისტემის შექმნა და მათზე უზარმაზარი ძალებისა და საშუალებათა გაშლა დაიწყო. მსოფლიო ბატონობისკენ მისწრაფებაში თეთრი სახლი თავისი საგარეოპოლიტიკური კურსის ამ ასპექტს განსაკუთრებით დიდ ყურადღებას უთმობდა. ჰ. კისინჯერის მოწმობით, “თვით ჩვენს სამხედრო ძალებსაც კი ჩვენ უმთავრესად მათ ხარჯზე ჩვენთვის აუცილებელი საავიციო ბაზების შეძენის შესაძლებლობის თვალსაზრისით ვუყურებდით”.
ომით გაჩანაგებული კაპიტალისტური სამყაროს ქვეყნების ეკონომიკური დამოკიდებულებისა და იმპერიალიზმის სამხედრო-პოლიტიკურ ბლოკებში თავისი გაბატონებული მდგომარეობის წყალობით, შეერთებულმა შტატებმა ომისშემდგომ წლებში სამხედრო ბაზების განტოტვილი სისტემის შექმნა შეძლო: სარაკეტო, საავიაციო, სამხედრო-საზღვაო, სახმელეთო და ზოგადი დანიშნულების ბაზებისა. ისინი, ჟურნალ “მილითერი რევიუს” მოწმობით, ქვაკუთხედად იქცა ამერიკული შეიარაღებული ძალების სტრატეგიული მობილურობის უზრუნველყოფაში და საშუალებას აძლევდა თეთრ სახლს ამერიკის კონტინენტისგან ყველაზე უფრო მოშორებულ ქვეყნებზე “მსოფლიოს კრიტიკული რაიონების საკუთარ ხელში შენარჩუნებისა და სტრატეგიული გამოყენების” გზით თავისი უზარმაზარი სამხედრო ძლიერებით მუდმივი და უშუალო ზემოქმედება მოეხდინა.
უცხოური ბეჭდური გამოცემების მონაცემების თანახმად, 1970-იანი წლების დასაწყისში პენტაგონი უცხო ტერიტორიებზე 400-ზე მეტ მსხვილ და დაახლოებით 3 ათას დამხმარე ბაზას ინახავდა (საყრდენი პუნქტების ჩათვლით), რომლებზედაც 1 მლნ.-ზე მეტი ადამიანი იყო განთავსებული. ყოველწლიურად ამ მილიტარისტულ ობიექტებზე 4-5 მლრდ. დოლარი იხარჯებოდა.
იმავე 1970-იანი წლების განმავლობაში ამერიკელებს ლიბიაში, პაკისტანსა და რიგ სხვა ქვეყნებში ბაზების დახურვა და დატოვება მოუხდათ. ზოგიერთ რეგიონში ვიეტნამში ომის დასრულებასთან დაკავშირებით მათი რაოდენობა შემცირებულ იქნა. რამდენადმე შემცირდა იმპერიალისტური ბლოკების შესაძლებლობები ნატო-ს სამხედრო ორგანიზაციიდან საფრანგეთის გასვლის გამოც. მაგრამ, საბჭოთა ავტორების შეფასებით, ეს იმას არ ნიშნავდა, რომ რეაქციულმა ძალებმა თავიანთი აგრესიული ჩანაფიქრების განხორციელებაზე ხელი აიღეს. მაგალითად, 1979 წლის დასაწყისისთვის პენტაგონის განკარგულებაში, მსოფლიოს 30-ზე მეტ ქვეყანაში, კიდევ 2 ათასზე მეტი სამხედრო ბაზა და პუნქტი რჩებოდა, მათზე დაახლოებით 460 ათასი ამერიკელი ჯარისკაცი და ოფიცერი მოითვლებოდა. გარდა ამისა, აშშ ცდილობდა თავისი “საბაზო სტრატეგიის” ორბიტაში მსოფლიოს ახალი რაიონები ჩაერთო, აგრეთვე დამატებითი საყრდენი პუნქტები შეექმნა იქ, სადაც ისინი უკვე არსებობდა.
ამ განტოტვილი საბაზო ობობას ქსელის მთავარი დანიშნულება თავის დროზე პენტაგონის წრეებთან დაახლოებულმა ამერიკელმა მიმომხილველმა ჰ. ბალდუინმა გახსნა (განმარტა). “სამხედრო ენით რომ ვთქვათ, – წერდა ის, – ჩვენ საზღვარგარეთ ავანპოსტების ხაზები გვჭირდება, რათა ომის წარმოება წარმატების იმედით შეგვეძლოს. საზღვარგარეთული ბაზები ჩვენ გვჭირდება როგორც ტრამპლინი რუსეთის ცენტრალურ რაიონებზე თავდასხმისთვის”. თუმცა კი, საბჭოთა ავტორების შეფასებით, მათი დანიშნულება ამით სულაც არ ამოიწურებოდა. ამერიკული ბაზები, იმის-და მიხედვით, თუ რომელ ქვეყნებში იყო ისინი განლაგებული, არცთუ იშვიათად ან დემოკრატიულ ძალებსა და სამხედრო ბლოკებში უმცროს პარტნიორებზე ზეწოლის საშუალების სახით გამოიყენებოდა, ან კიდევ როგორც ფორპოსტები, რომლებზე დაყრდნობითაც იმპერიალისტურ ძალებს ანტიხალხური რეჟიმებისთვის მხარდაჭერის აღმოჩენა, ნეოკოლონიალიზმის პოლიტიკის გატარება შეეძლოთ.
უცხო მიწებზე 1970-იანი წლების მიწურულში არსებობდა, და საკმაოდ განტოტვილადაც, დიდი ბრიტანეთის სამხედო ბაზების ქსელი. ისინი, მაგალითად, ჰიბრალტარში და კვიპროსზე მოქმედებდა, აგრეთვე სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ზოგიერთ ქვეყანაში და სხვა რაიონებშიც. მხედველობაში იყო მისაღები ისიც, რომ ევროპაში არცთუ ცოტა სამხედრო ობიექტი იყო, რომლებიც ნატო-ს დროშის ქვეშ მოქმედებდა, ფაქტიურად კი აშშ-ისა და დიდი ბრიტანეთის შეიარაღებულ ძალებს ეკუთვნოდა.
ჩვეულებრივ იმპერიალისტური დერჟავების მიერ უცხო ტერიტორიებზე ჯარების განლაგება ე. წ. ორმხრივი ხელშეკრილებების საფუძველზე ხორციელდებოდა. ასეთი შეთანხმებების შესაბამისად უცხოური ჯარები ხშირად ექსტერიტორიულობის უფლებით სარგებლობდნენ. ამასთან არცთუ იშვიათად სამხედრო ხელისუფალთა განსაკუთრებული იურისდიქციის დამყარებაც ხდებოდა ყველა იმ პირთან მიმართებაში, რომლებიც, მათი მოქალაქეობის-და მიუხედავად, ამ ობიექტების ტერიტორიაზე ცხოვრობდნენ ან მუშაობდნენ.
მთელი ომისშემდგომი პერიოდის მანძილზე პენტაგონი თავის სამხედრო ბაზებს სრულყოფდა, ახდენდა რა შეიარაღებული ბრძოლის ახალ საშუალებათა, და პირველ რიგში სარაკეტო-ბირთვულის, მოთხოვნებთან და შესაძლებლობებთან მათ შეგუებას (приспосабливая их к требованиям и возможностям новых средств вооружённой борьбы...). ამ მიზნით აშენებდნენ სასტარტო პოზიციებს მართვადი რაკეტების გასაშვებად, აგებდნენ საწყობებს ბირთვული საბრძოლო მასალების შესანახად, მუდმივად ანვითარებდნენ და სრულყოფდნენ კავშირგაბმულობის სისტემას და ა. შ.
როგორც უცხოურ ბეჭდურ გამოცემებში უსვამდნენ ხაზს, უცხო ტერიტორიებზე არსებული ბევრი საავიაციო ბაზა (მაგალითად, ესპანეთში ან მიკრონეზიაში) არა მხოლოდ ტაქტიკური, არამედ სტრატეგიული ავიაციისთვისაც იყო განკუთვნილი. ამასთან აეროდრომების ტევადობა მათზე ბაზირებული თვითმფრინავების რაოდენობის მკვეთრად გაზრდის შესაძლებლობასაც იძლეოდა. ასე, ვიეტნამში ომის ცალკეულ პერიოდებში ამერიკული სარდლობა სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში თავისი სტრატეგიული ავიაციის დაახლოებით ნახევარს უყრიდა ხოლმე თავს.
უცხოელი სამხედრო სპეციალისტები თვლიდნენ, რომ სამხედრო-საზღვაო ბაზები მოწოდებული იყვნენ ამერიკული ხომალდების, ავიაციისა და საზღვაო ქვეითი ჯარის ნაწილების ყოფნა უზრუნველეყოთ აშშ-დან ათასობით მილზე დაშორებულ რაიონებში. მათი აზრით, მუდმივად იზრდებოდა სამხედრო-საზღვაო ძალების (სზძ) როლი ძალის დემონსტრაციისა და სხვა ქვეყნებზე ზეწოლის მოხდენის საქმეში. აქ იმასაც ითვალისწინებდნენ, რომ იმპერიალისტური დერჟავებისთვის, სავსებით გასაგები მიზეზებით, უცხო ტერიტორიებზე თავიანთი ჯარების მსხვილი კონტინგენტების შენახვა სულ უფრო ძნელი ხდებოდა.
ამ მიმართებით აღსანიშნავი გახლდათ აღიარება, რომელიც აშშ შტაბების უფროსთა კომიტეტის ყოფილმა თავმჯდომარემ, ადმირალმა თ. მურერმა გააკეთა: “თუმცა კი შეერთებული შტატები ატარებს კიდეც გლობალურ პოლიტიკას (სახელშეკრულებო ვალდებულებებით 43 ქვეყანასთანაა დაკავშირებული), თანამედროვე ტენდენციები ისეთია, რომ ჩვენ კიდევ უფრო მეტ წინააღმდეგობას უნდა ველოდეთ უცხოურ ბაზებზე და უცხო ტერიტორიების თავზე ფრენებზე უფლებების მოცემაში. მალე შეიძლება დადგეს დრო, როცა მსოფლიოს ბევრ რაიონში ჩვენ ვერ შევძლებთ ჩვენი სახმელეთო ჯარებისა და სამხედრო-საჰაერო ძალების დაძვრას ჩვენთვის ხელმისაწვდომი პორტებისა და აეროდრომების მეშვეობით, როგორც ამას ლიბანში, დომინიკის რესპუბლიკასა და ვიეტნამში ვაკეთებდით. აქედან ამომდინარე, ამერიკული სამხედრო-საზღვაო ძალები მზად უნდა იყოს მსოფლიოს სხვადასხვა რაიონში სხვადასხვა მასშტაბის კონფლიქტებში პერიოდული გაუთვალისწინებელი მოქმედებებისთვის”. საბჭოთა ავტორების სიტყვით, იმპერიალისტური წრეების შეშფოთებანი ამაო არ იყო, რასაც იმ ხანებში ირანში დატრიალებული მოვლენები კიდევ ერთხელ ადასტურებდა, სადაც ხალხის მასები ქვეყანაში ამერიკული ყოფნის წინააღმდეგ გადაჭრით გამოვიდნენ.
1970-იანი წლების მიწურულს აშშ სამხედრო ბაზები ყველაზე უფრო დიდი რაოდენობით დასავლეთ ევროპაში (განსაკუთრებით მის ცენტრალურ ნაწილში) იყო კონცენტრირებული, რომელსაც ამერიკული იმპერიალიზმის “საბაზო სტრატეგიაში” მთავარი ადგილი ეკავა და მის მიერ სოციალისტურ სახელმწიფოთა წინააღმდეგ საომარი მოქმედებების მომზადებისა და წარმოებისთვის ძირითადი პლაცდარმის სახით განიხილებოდა. მხოლოდ გფრ-ის ტერიტორიაზე იმ ხანებში 200-ზე მეტი მსხვილი სამხედრო ობიექტი იყო განლაგენილი, რომლებშიც 225 ათასამდე ამერიკელი სამხედრო მოსამსახურე გახლდათ. ამავე რაიონში დიდი ბრიტანეთის სამხედრო ბაზებიც იყო შენარჩუნებული, მათში დისლოცირებული ინგლისური სახმელეთო ჯარების ძირითადი დაჯგუფებით – ბრიტანული რაინის არმიით, რომლის რიცხოვნებაც დაახლოებით 55 ათასი ადამიანს შეადგენდა. დასავლეთ ევროპაში შექმნილ სპეციალურ საწყობებში ამერიკული სარდლობის კონტროლის ქვეშ დაახლოებით 7 ათასი ბირთვული საბრძოლო მასალა ინახებოდა.
ევროპის ჩრდილოეთსა და სამხრეთში ნატო-ს მონაწილე ქვეყნების სამხედრო ბაზები ორ დიდ რკალს წარმოქმნიდნენ: ჩრდილოეთის რკალი დიდ ბრიტანეთს, ისლანდიას, ნორვეგიასა და დანიას გაივლიდა, სამხრეთისა კი – ესპანეთს, იტალიას, საბერძნეთს, თურქეთსა და ხმელთაშუა ზღვის კუნძულებს.
20 სხვადასხვა ამერიკული ბაზა (20,5 ათასი ადამიანი) იყო დიდ ბრიტანეთში. მათგან ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი გახლდათ – ატომური სარაკეტო წყალქვეშა ნავების ბაზირების მეწინავე პუნქტი ჰოლი-ლოხი, რომელზეც აშშ სზძ-ის ბალისტიკური რაკეტებითYაღჭურვილი ატომური წყალქვეშა ნავების (წნარბ) 14-ე ესკადრა იყო მიწერილი. პენტაგონი მნიშვნელოვან როლს ანიჭებდა თავის საავიაციო ბაზებსაც ამ ქვეყანაში, რომლებიც საბრძოლო ავიაციის სხვადასხვა გვარეობის თვითმფრინავების განთავსებისთვის გახლდათ გამოსადეგი, მათ შორის სტრატეგიული ბომბდამშენებისაც. აქ ასევე ამერიკული შეიარაღებული ძალების რიგი შტაბებიც იმყოფებოდა: აშშ სზძ-ისა ევროპულ ზონაში (ლონდონი), მე-3 საჰაერო არმიისა (მილდენჰოლი), წნარბ-ების 14-ე ესკადრისა (ჰოლი-ლოხი). დიდი ბრიტანეთის აღმოსავლეთ სანაპიროზე (მურის რაიონი) რადიოსალოკაციო პოსტი მოქმედებდა, რომელიც კლირისა (ალიასკა) და ტულეს (გრენლანდია) პოსტებთან ერთად სტრატეგიული რაკეტების გაშვებათა აღმოჩენისთვის იყო განკუთვნილი. მისი მშენებლობა აშშ-ს, ოფიციალური მონაცემებით, 120,4 მლნ. დოლარი დაუჯდა.
ისლანდიაში ამერიკული ბაზა კეფლავიკი იყო განლაგებული აშშ-ისა და ნატო-ს სზძ-ისა და სჰძ-ის ავიაციის უზრუნველყოფისთვის. მისი სტრატეგიული მნიშვნელობა იმ უმნიშვნელოვანესი კომუნიკაციების მახლობლობაში მდებარეობით განისაზღვრებოდა, რომლებიც ევროპისა და ჩრდილოეთ ამერიკის ქვეყნებს ერთმანეთთან აკავშირებენ. ამ მნიშვნელოვანი ობიექტის აღჭურვილობა სტრატეგიული, ტაქტიკური და სატრანსპორტო ავიაციის ყველა ტიპის თვითმფრინავების მიღების შესაძლებლობასაც იძლეოდა.
ნორვეგიაში, როგორც უცხოურ ბეჭდურ გამოცემებში იტყობინებოდნენ, აეროდრომები გარდერმუენი, ბუდიო და ბარდუფოსი მიწისქვეშა ანგარებითა და საწყობებით გახლდათ აღჭურვილი ნატო-ს გაერთიანებული სჰძ-ის ნაწილების ბაზირების შემთხვევისთვის, გარდა ამისა, 15 უმსხვილესი სამოქალაქო აეროდრომი იყო რეკონსტრუირებული ბლოკის სარდლობის მოთხოვნების შესაბამისად. ქვეყნის სანაპიროზე სამი სამხედრო-საზღვაო ბაზა, შვიდი ბაზირების პუქტი და მრავალრიცხოვანი ბუხტები იყო, რომლებიც შეიძლებოდა ნატო-ს ხომალდების განწერტილი ბაზირებისთვის გამოეყენებინათ. 1979 წლის დასაწყისში ამ ქვეყნის თავდაცვის მინისტრმა რ. ჰანსენმა ბეჭდური სიტყვის წარმომადგენლებს განუცხადა, რომ მთავრობას განზრახული ჰქონდა ნორვეგიის ტერიტორიაზე სამხედრო აღკაზმულობისა და ტექნიკის დასაწყობების შესახებ მიეღო გადაწყვეტილება დიდი ბრიტანეთისა და კანადის შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფებისთვის.
დანიაში ნატო-ს გაერთიანებული შეიარაღებული ძალების (გშძ) შტაბების ფართო ქსელი იყო გაშლილი, აგრეთვე სამი მსხვილი სამხედრო-საზღვაო ბაზა (კოპენჰაგენი, ფრედერიკსჰავნი, კორსიორი), ოთხი აეროდრომი, ასევე სხვა სამხედრო ობიექტებიც იყო შექმნილი. ბევრი მათგანი ნატო-ს ინფრასტრუქტურის პროგრამის მიხედვით გახლდათ აშენებული. დანიის მთავრობის თანხმობით 1951 წლიდან დანიის კუთვნილი გრენლანდია ნატო-ს სისტემაში ე. წ. “ამერიკული კონტინენტის უსაფრთხოების ზონაში” იყო ჩართული, რის შედეგადაც ის არქტიკაში ვრცელ ამერიკულ სამხედრო პლაცდარმად იყო გადაქცეული. აქ პენტაგონს ორი ავიაბაზა ჰქონდა აშენებული, მათ რიცხვში ყველაზე უფრო მსხვილი ამ ჩრდილოეთ რაიონებში – ტულე, აგრეთვე სზძ-ის ბაზირების რამდენიმე პუნქტი, გარდა ამისა, რადიოტექნიკური სადგურები იყო დაყენებული ბალისტიკური რაკეტების გაშვების ადრეული აღმოჩენისა და ამერიკული წნარბ-ების ნავიგაციის უზრუნველყოფისთვის.
იმპერიალიზმის საყრდენი პუნქტების განტოტვილი სისტემა ევროპული კონტინენტის სამხრეთ ნაწილშიც გახლდათ შექმნილი. კერძოდ, ესპანეთის ტერიტორიაზე აშენებული იყო მსხვილი ამერიკული ავიაბაზები ტორეხონში (მადრიდის მახლობლად) და სარაგოსაში, აგრეთვე მნიშვნელოვანი საავიაციო და საზღვაო კომპლექსი როტაში ატლანტიკურ სანაპიროზე. აღნიშნული ობიექტების პერსონალი 9 ათას ადამიანს აღემატებოდა. პირველი შეთანხმება ამ ბაზების აგებაზე აშშ-მ 1953 წელს დადო ფრანკოს მთავრობასთან. ხელშეკრულება 1970 წელს იქნა გაგრძელებილი, ხოლო შემდეგ 1975 წელს კი ხელახლა დაიდო. ესპანეთში აშშ სამხედრო ბაზების სისტემაში ყველაზე უფრო მნიშვნელოვან როლს 1979 წლის მდგომარეობით თამაშობდა როტა, რომელიც რაკეტებით “პოსეიდონი” აღჭურვილი წნარბ-ების 16-ე ესკადრის დისლოკაციის პუნქტი გახლდათ. აეროდრომზე როტაში ძირითადად საზღვაო ავიაციის თვითმფრინავ-მზვერავები იყვნენ ბაზირებულნი, რომლებიც ჰიბრალტარის სრუტესთან მისადგომებზე ეწევოდნენ მეთვალყურეობას ატლანტის ოკეანისა და ხმელთაშუა ზღვის მხრიდან. აფასებდა რა აშშ-თვის ამ ქვეყნის სტრატეგიულ მნიშვნელობას, ჟურნალი “მილითერი რევიუ” მიუთითებდა, რომ “ესპანეთს არა მხოლოდ მომგებიანი პოზიცია ეკავა, წარმოადგენს რა დამაკავშირებელ რგოლს ხმელთაშუა ზღვის ძირითად პორტებთან, არამედ ასევე ნატო-ს თავდაცვით სტრუქტურასაც სამხრეთ ფლანგზე ზურგიდან ამაგრებდა”.
უცხოური ბეჭდური გამოცემები აღნიშნავდნენ, რომ ესპანელი ხალხის გამოსვლები ამერიკული სამხედრო ყოფნის ლიკვიდაციის მოთხოვნით სულ უფრ ფართო ზომებს ღებულობდა. სწორედ მათი გავლენით პენტაგონი იძულებული იყო წნარბ-ების 16-ე ესკადრის სამხედრო-საზღვაო ბაზა როტადან კინგს-ბეიში (ჯორჯიის შტატი, აშშ) პერებაზირების შესახებ მიეღო გადაწყვეტილება, რომლის განხორციელებაც 1979 წელს იგეგმებოდა.
პენტაგონის “საბაზო სტრატეგიაში” არანაკლებ მნიშვნელოვანი ადგილი ეთმობოდა იტალიას, რომელმაც ნატო-ს წევრი ქვეყნის სახით ნება მისცა შეერთებულ შტატებს ნეაპოლში მე-6 ფლოტის სანაპირო შტაბი განელაგებია. ეს ფლოტი, უცხოელი სპეციალისტების შეფასებით, სამხრეთ-ევროპულ საომარ მოქმედებათა თეატრზე (ომთ) ბლოკის დამრტყმელი სზძ-ის ძირითად ძალებს წარმოადგენდა და ჩვეულებრივ ორ ავიამზიდს (160-180 საბრძოლო თვითმფრინავით მათ ბორტზე), ორ-სამ სარაკეტო კრეისერს, 20-მდე საესკადრო ნაღმოსანსა და ფრეგატს, რამდენიმე ატომურ წყალქვეშა ნავს, სადესანტო ხომალდებს, დამხმარე გემებს, აგრეთვე საბაზო-საპატრულო ავიაციის თვითმფრინავებს მოიცავდა. ნეაპოლში არსებული ნაგებობების (сооружения) გარდა, აშშ-მ ააგო აეროდრომი საბაზო ავიაციისთვის სიგონელაში (კუნძული სიცილია) და დიდი რაოდენობით საყრდენი პუნქტები იტალიის 25-ზე მეტ რაიონში. ამ სამხედრო ობიექტებს კავშირგაბმულობის თანამედროვე საშუალებები, სხვადასხვანაირი სასაწყობო და სხვა აღჭურვილობა გაჩნდათ. ნატო-ს პროგრამის მიხედვით აქ ასევე აეროდრომების ფართო ქსელი იყო შექმნილი ტაქტიკური ავიაციის ბაზირებისთვის (ავიანო, კატანია და სხვები). უცხოური ბეჭდური გამოცემების შეტყობინებებით, ამერიკელები, გააჩნდათ რა ამ ქვეყანაში სხვადასხვა დანიშნულების მნიშვნელოვანი ბაზები და საყრდენი პუნქტები (საზღვაო, საავიაციო, ზოგადი დანიშნულების, მომარაგების, კავშირგაბმულობისა და ა. შ.), აქ 10 ათასზე მეტ სამხედრო მოსამსახურეს ინახავდნენ.
როცა სამხედრო მიმართებით ამ მნიშვნელოვანი რაიონის პენტაგონისთვის მნიშვნელობაზე ლაპარაკობდა, დასავლური პრესა ხაზს უსვამდა: “შეერთებული შტატები შეძლებს შეეგუოს (შეეწყოს, приспособиться), თუმცა კი ძალედ მტკივნეულად, ხმელთაშუა ზღვაში სხვა ობიექტების დაკარგვას. მაგრამ ის ვერ შეძლებს, თავისი ძალების არსებული განლაგების დაკარგვის შემთხვევაში, ეფექტურად მოქმედებდეს ამ ზღვაში იტალიური ბაზების გარეშე”.
არცთუ ცოტა ამერიკული და ნატო-ური ბაზა იყო თავმოყრილი საბერძნეთში. მათი შექმნისას ატლანტიკელი სტრატეგები ითვალისწინებდნენ, რომ იმ საჰაერო და საზღვაო გზების გზაჯვარედინზე განლაგებული ეს ქვეყანა, რომლებიც ევროპას ახლო აღმოსავლეთთან და აფრიკასთან აკავშირებს, სოციალისტური თანამეგობრობის სახელმწიფოთა საზღვრებსაც ებჯინებოდა. უცხოური სამხედრო აეროდრომები განლაგებული იყო სუდაში (კუნძული კრეტა), საბერძნეთის კონტინენტურ ნაწილში. კ. კრეტაზე ასევე მე-6 ფლოტის კავშირგამბულობის კვანძიც იმყოფებოდა. ამერიკელ სამხედრო მოსამსახურეთა რიცხოვნება 3 ათას ადამიანზე მეტს შეადგენდა.
ცნობილი იყო, რომ 1974 წლის აგვისტოდან საბერძნეთს ნატო-ში განსაკუთრებული ადგილი ეკავა. მან ბლოკის სამხედრო ორგანიზაციიდან თავისი გასვლისა და ქვეყნის ტერიტორიაზე განლაგებული ამერიკული ჯარების სტატუსის გადახედვის შესახებ განაცხადა. მოვლენების ასეთი განვითარებით უკიდურესად შეშფოთებულმა შეერთებულმა შტატებმა საბერძნეთს მის ტერიტორიაზე ამერიკული ბაზების უწინდელი მდგომარეობის შენარჩუნებისთვის თითქმის 1 მლრდ. დოლარი შესთავაზა. საბერძნეთის მთავრობამ, უცხოური ბედური გამოცემების შეტყობინებებით, 1976 წელს ასეთ ხელშეკრულებას ხელი მოაწერა, მაგრამ საბოლოო გადაწყვეტილება ამ საკითხზე მაინც არ მიუღია. 1979 წლის პირველ თვეებში ოკეანსმიღმელი სტრატეგები ყველაფერს აკეთებდნენ, რათა ათენი აეძულებინათ ბაზების შესახებ ახალი ხელშეკრულების რატიფიკაცია მოეხდინა და ქვეყანა ნატო-ს სამხედრო ორგანიზაციაში დაებრუნებინა. ისინი იქიდან ამოდიოდნენ, რომ ამერიკული სამხედრო ყოფნა საბერძნეთსა და თურქეთში “საიმედოდ უზრუნველყოფს ნატო-ს აღმოსავლეთ ფლანგს”. ასეთი სტატუსის დასუსტება კი აღმოსავლეთ ხმელთაშუა ზღვაში საყრდენ პუნქტებთან ხელმისაწვდომობის შემცირების გზით “ძირს გამოუთხრის აშშ-ის ძლიერებას არა მხოლოდ სამხედრო ბალანსში ევროპაში, არამედ ასევე ძალთა ბალანსშიც ახლო აღმოსავლეთის მთელი სანაპიროს გაყოლებაზე”.
თურქეთში 1970-იანი წლების მიწურულს 40-მდე ამერიკული სამხედრო ობიექტი მოითვლებოდა, მათ რიცხვში 26 ბაზა, რომელთა პერსონალიც 4,8 ათას ადამიანს შეადგენდა. მათგან უმთავრესები ინჯირლიკსა (ადანა) და ქ. იზმირში იმყოფებოდა. ქალაქების სინოპის, ყარამიურსელის, დიარბაქირის, ბიოლბაშის რაიონებში დაზვერვის პოსტები იყო განლაგებული, რომლებიც “საბჭოთა საქმიანობის” შესახებ ჯაშუშური ცნობების მიღებაზე გახლდათ დამიზნებული. ცნობილი იყო, რომ თურქეთის მთავრობამ 1975 წლის ივლისში თავის ტერიტორიაზე ამერიკული ბაზების ფუნქციონირება შეაჩერა. მან ეს აშშ შეიარაღების მიწოდებაზე ემბარგოს საპასუხოდ მოახდინა, რომელიც კონგრესმა 1974 წლის კვიპროსის კრიზისის შემდეგ დააწესა. ანკარამ მაშინ იმის თაობაზე გამოაცხადა, რომ ის ყველა ამერიკულ ნაგებობაზე იღებდა კონტროლს, და რომ მომავალში ისინი მხოლოდ ნატო-ს ინტერესებში იქნებოდა გამოყენებული. მაგრამ 1978 წლის 4 ოქტომბერს (ემბრგოს მოხსნაზე საპასუხოდ) თურქეთის მთავრობამ ამერიკული ბაზების დროებითი სტატუსისა და მათი საქმიანობის განახლების შესახებ მიიღო დადგენილება.
ირანში მოვლენებთან დაკავშირებით ნატო-ს მმართველი წრეების მხრიდან თურქეთზე ზემოქმედება მნიშვნელოვნად გაძლიერდა. აშშ-ის, გფრ-ის, საფრანგეთისა და დიდი ბრიტანეთის წარმომადგენლებმა სასწრაფო თათბირი მოიწვიეს თურქეთისთვის, როგორც ახლო აღმოსავლეთში დასავლეთის ერთერთი “ბურჯისთვის” ეკონომიკური დახმარების პროგრამის გამომუშავების მიზნით. ირანის ტერიტორიიდან აშშ მხედრიონის (военщина) იძულებითმა წასვლამ, უცხოელი სპეციალისტების შეფასებით, მსგავსი მლიტარისტული ობიექტების მნიშვნელობა აამაღლა თურქეთში, რომელიც საბჭოთა კავშირს ესაზღვრებოდა. 1979 წლის პირველ ნახევარში ამ ქვეყანაში ამერიკული ჯარების მუდმივი სტატუსის დადგენის შესახებ მოლაპარაკებები წარმოებდა.
გაზეთ “ნიუ-იორკ ტაიმსის” შეტყობინებით, ამერიკელები ჯერ კიდევ 1979 წლის იანვარში შეუდგნენ საიდუმლო ელექტრონული მოწყობილობის ირანიდან თურქეთში გატანას.
როგორც უცხოურ ბეჭდურ გამოცემებში ესმებოდა ხაზი, შაჰის რეჟიმის დაცემის შემდეგ ირანში ამერიკული ინტერესებისგან ნანგრევების გორაღა იყო დარჩენილი. ამ ქვეყნის ახალი ხელისუფლების წარმომადგენელთა განცხადებით, ირანი საბჭოთა კავშირთან მეგობრული ურთიერთობების შენარჩუნებისკენ ისწრაფვოდა და უარს აცხადებდა სსრკ-ის წინააღმდეგ აგრესიის ან მტრული პროპაგანდისთვის აშშ-ის ბაზის როლი შეესრულებინა.
ითვალისწინებდნენ რა ხალხების ბრძოლის სულ უფრო გაფართოებას, რომელიც ამ რეგიონის ქვეყნებში შეერთებული შტატების სამხედრო ყოფნის წინააღმდეგ იყო მიმართული, პენტაგონის სპეციალისტები ხაზს უსვამდნენ, რომ “აშშ-ის ვერც ერთი საღად მოაზროვნე სტრატეგი ვერ შეძლებს არსებული საბაზო ნაგებობების საფუძველზე ხმელთაშუა ზღვაში ამერიკული სამხედრო ყოფნის მომავლის დაგეგმვას: ის იძულებული იქნება სერიოზულად იზრუნოს სათადარიგო ვარიანტების თაობაზე”. და ასეთ ვარიანტებს კიდეც ამუშავებდნენ. 1979 წლის პირველ თვეებში, უცხოური პრესის მონაცემების თანახმად, წარმოებდა მოლაპარაკებები ისრაელის მთავრობასთან ოკუპირებულ არაბულ ტერიტიორიებზე აშშ-თვის სამხედრო ბაზების გადაცემის შესახებ და ამერიკული ხომალდების ბაზირებისთვის პორტ ჰაიფას ტერიტორიის იჯარით აღების შესახებაც. გარდა ამისა, ბაზების მიცემაზე ეგვიპტეც დაეთანხმა.
[ამის შემდეგ ლაპარაკი იყო ამერიკული სამხედრო ყოფნის თაობაზე იაპონიაში, სამხრეთ კორეაში, ფილიპინებზე, მიკრონეზიაში, ინდოეთის ოკეანესა და სამხრეთ ამერიკაში, რაც ნატო-ს ბლოკის თემას სცილდებოდა და ამჯერად ჩვენი მკითხველის ყურადღებას მათზე არ შევაჩერებთ]
ზღვისიქითა ბაზებზე თავისი შეიარაღებული ძალების სწრაფი გაძლიერებისთვის აშშ-ში “ორმაგი ბაზირების” შენაერეთები იყო შექმნილი, რომელთა პირადი შემადგენლობაც მსუბუქი შეიარაღებით აშშ-ის კონტინენტურ ნაწილში გახლდათ დისლოცირებული, ხოლო ტექნიკა კი ევროპის სტრატეგიულად მნიშვნელოვან რაიონებში საწყობებში იმყოფებოდა. ვითარების გამწვავების პირობებში ამ შენაერთების პირადი შემადგენლობა შესაბამის რაიონში სწრაფად შეიძლებოდა გადაესროლათ.
ჟურნალი “მილითერი რევიუ” ხაზს უსვამდა, რომ 70-80-იან წლებში აშშ შეარაღებული ძალების “მეწინავე ბაზირებისა” და სამხედრო ბაზების კონკრეტული განლაგების შესახებ საკითხის გადაწყვეტისას ყველა ფაქტორის გულდასმით შესწავლა იქნებოდა საჭირო, რათა თავიდან აეცილებინათ ისეთი მდგომარეობა, როცა პოლიტიკურ მოსაზრებებს შეიძლებოდა იმ სამხედრო უპირატესობების გამოყენებისთვის შეეშალათ ხელი, რომლებსაც ჯარების პერედისლოკაციის ასეთი ხერხი იძლეოდა. შენაერთები და ნაწილები, აგრძელებდა ჟურნალი, შეძლებისდაგვარად ისეთ ტერიტორიებზე უნდა ყოფილიყვნენ დისლოცირებულნი, რომლებიც აშშ-ის ან მის მოკავშირეთა კონტროლის ქვეშ იმყოფებოდა.
მაგრამ, საბჭოთა ავტორების შეფასებით, თვით აშშ-ის მოკავშირეთა ქვეყნებშიც კი იზრდებოდა მოთხოვნები ამერიკული სამხედრო-პოლიტიკური ზეწოლისთვის მოეღოთ ბოლო ან სულ მცირე შეეზღუდათ მაინც. ამ ფონზე უკიდურესად უბადრუკად გამოიყურებოდა ჩინეთის ხელმძღვანელობის პოლიტიკა, რომელიც მსოფლიოს ყველა რაიონში აშშ-ის “სამხედრო ყოფნის” ზრდის მომხრედ გამოდიოდა.
საბჭოთა ავტორების დასკვნით, პოზიტიური ცვლილებები საერთაშორისო არენაზე სულ უფრო თვალსაჩინოდ ახდენდა იმპერიალისტური სტრატეგიის მანკიერების დემონსტრირებას, რომლის შესაბამისადაც იმყოფებოდნენ უცხო ტერიტორიებზე აშშ-ისა და ნატო-ს სხვა ქვეყნების სამხედრო ბაზები, რომლებიც იმპერიალიზმის აგრესიული პოლიტიკის მიზნებს ემსახურებოდნენ და ხალხების უსაფრთხოებისთვის მუქარას წარმოადგენდნენ.
XX. “თანამშრომლობის” წინააღმდეგობანი
კაპიტალისტური სამყაროს ქვეყნებს შორის საავიაციო ტექნიკის შემუშავებასა და წარმოებაში 1970-იან წლებში წამყვანი ადგილი აშშ-ს ეკავა. მაგრამ როგორც უცხოური ბეჭდური გამოცემები აღნიშნავდნენ, 70-იანი წლების მეორე ნახევარში სამხედრო და სამოქალაქო თვითმფრინავმშენებლობაში დასავლეთევროპული ქვეყნების პოზიციების გაძლიერების ტენდენცია დაისახა. ამას მნიშვნელოვან ხარისხად უწყობდა ხელს ამერიკული ფირმებისგან პატენტებისა და ლიცენზიების შეძენა, აშშ-ში განხორციელებად ახალი თვითმფრინავების შექმნის პროგრამებში დასავლეთ ევროპის სახელმწიფოთა მონაწილეობა, აგრეთვე საავიაციო ტექნიკის გამომშვებ დასავლეთევროპულ ფირმებს შორის კავშირების განვითარება.
ავიამრეწველობაში დასავლეთ ევროპის ქვეყნების კოოპერაცია, რომელიც მოწოდებული გახლდათ უზარმაზარი მოგებები უზრუნველეყო მონოპოლიებისთვის და მათი პროდუქცია მწვავე კონკურენტულ ბრძოლაში ოკეანსმიღმურ ნაკეთობათა შემოტევის (მოწოლის, натиск) მოგერიების უნარის მქონედ ექცია, საკუთარ თავში მწვავე წინააღმდეგობებს თავადაც შეიცავა. ისინი ე. წ. “თანამშრომლობის” განვითარებისას წარმოიქმნებოდა და ყველაზე უფრო მკაფიოდ ახალი მოდელის თვითმფრინავების შექმნის დროს ვლინდებოდა.
ასეთ უთანხმოებათა ძირითადი მიზეზი ერთობლივი პროექტების შემუშავებაში მონაწილე თითოეული ქვეყნის მისწრაფებაში მდგომარეობდა, რომ თავისთვის ყველაზე უფრო მეტი მოგების მიღება უზრუნველეყო. გარდა ამისა, სხვადასხვა სახელმწიფოები თავიანთი სამხედრო-საჰაერო ძალების (სჰძ) შეკვეთების მიხედვით, საავიაციო ტექნიკას სხვადასხვანაირ, ზოგჯერ ურთიერთსაპირისპირო მოთხოვნებსაც კი უყენებდნენ. ასე, დიდი სიძნელეები წარმოიქმნა დიდი ბრიტანეთის, საფრანგეთისა და გფრ-ის მიერ ერთობლივი შემუშავებისთვის თვითმფრინავების პროექტების არჩევის პრობლემის გადაწყვეტისას, რომლებიც “ჰარიერი”, “იაგუარი” და F-4 ტიპის გამანადგურებლების შეცვლისა და მომავალში შეიარაღებაში ყოფნისთვის იყო განკუთვნილი. ამ ქვეყნების სპეციალისტები იმის შესახებ დასკვნამდე მივიდნენ, რომ პროექტს მრავალმიზნობრივი საბრძოლო თვითმფრინავის შექმნა უნდა გაეთვალისწინებინა, რომელიც საჰაერო ბრძოლაში უპირატესობას უზრუნველყოფდა და იმავე დროს მიწისზედა მიზნებისთვის დარტყმების მიყენებაც წარმატებით შეეძლებოდა. თუმცა კი საფრანგეთის წარმომადგენლები თვლიდნენ, რომ მისი ძირითადი დანიშნულება პირველი უნდა ყოფილიყო, ხოლო გფრ-ის წარმომადგენლები კი – მეორე. ინგლისელი სპეციალისტების აზრით, აუცილებელი იყო, რათა მას ორივე მოთხოვნა თანაბარი ხარისხით ეფექტურად დაეკმაყოფილებინა.
1979 წლის მეორე ნახევარში ახალი სამხედრო თვითმფრინავების შექმნის მთავარ პროექტებს, რომლებშიც უმსხვილესი კაპიტალისტური ქვეყნები მონაწილეობდნენ, “ტორნადო” და F-16 პროექტები წარმოადგენდა.
მრავალმიზნობრივი გამანადგურებლის “ტორნადოს” შექმნის პროგრამა 1960-იანი წლების ბოლოდან მუშავდებოდა (იხ. ნახატი). შეთანხმებას, რომელიც მის განხორციელებაში ერთობლივ მონაწილეობას ითვალისწინებდა, 1968 წელს ხელი გფრ-ის, დიდი ბრიტანეთისა და ნიდერლანდების წარმომადგენლებმა მოაწერეს. მაგრამ მალევე ჰოლანდიურმა მხარემ, რომელსაც მისთვის შეთავაზებული პირობები არ აკმაყოფილებდა და იმ ძალზედ მნიშვნელოვანი ხარჯებითაც შეშფოთებული გახლდათ, რომელთა გაღებაც მას მოუხდებოდა, პროგრამაში მონაწილეობაზე უარი განაცხადა. ნიდერლანდების ადგილი ნატო-ს ხელმძღვანელობის ზეწოლით იტალიამ დაიკავა. მაგრამ მის მთავრობას, რომელიც ქვეყანაზე დაკისრებულ ვალდებულებათა ეკონომიკურ მიზარშეწონილობაში დარწმუნებული არ იყო, ხანგრძლივი დროის მანძილზე გაურკვეველი პოზიცია ეკავა. მხოლოდ 1977 წლის იანვარში მოიწონა ოფიციალურად პარლამენტმა იტალიური სჰძ-თვის ახალი მოდელის მანქანების წარმოებაში იტალიის მონაწილეობა.
ზემოხსენებულმა პარტნიორებმა დიდი შრომის გაწევით მოახერხეს საწარმოო პროგრამის მიხედვით ვალდებულებათა განაწილებაში, აგრეთვე შემუშავებაზე ხარჯების შესახებაც მისაღებ შეთანხმებამდე მისვლა. 1979 წლის შუა თვეებში მონაწილეებს შორის კაპიტალდაბანდებანი შემდეგნაირად ნაწილდებოდა. შემუშავების ხარჯები: დიდი ბრიტანეთი და გფრ – 44,5-44,5 %, იტალია – 11 %. წარმოების ხარჯები: დიდი ბრიტანეთი – 47,64 %, გფრ – 40 და იტალია – 12,36 %. საბჭოთა ავტორების შეფასებით, პროცენტების მეასედი წილები მჭერმეტყველურად მოწმობდა იმის შესახებ, თუ პარტნიორებს შორის რამდენად მწვავე ბრძოლა წარმოებდა.
ერთი თვითმფრინავის “ტორნადოს” წარმოება გამანადგურებელ-ბომბდამშენის ვარიანტში 6,34 მლნ. გირვანქა სტერლინგი უჯდებოდათ, ხოლო გამანადგურებელ-დამჭერისა კი – 7,72 მლნ. გირვანქა სტერლინგი. ოფიციალური მონაცემების მიხედვით, პროგრამის განხორციელების დასაწყისიდან განვლილი პერიოდის მანძილზე, ერთი თვითმფრინავის წარმოების ღირებულება 23,5 %-ით იყო გაზრდილი (ფასების ინფლაციური ზრდა და ვალუტების კურსის ცვლილება მხედველობაში არ მიიღებოდა). აღნიშნული მოდელის მანქანების მიწოდებათა საერთო ღირებულება 4,8-5,3 მლრდ. გირვანქა სტერლინგს შეადგენდა. შეიარაღების, მიწისზედა აღჭურვილობისა და სათადარიგო ნაწილების გათვალისწინებით ის კიდევ 2,7-4 მლრდ.-ით გაიზრდებოდა.
პრაქტიკულად ყველა კომერციული ოპერაციის ხელმძღვანელობა კონსორციუმ “პანავიას” ეკისრებოდა, რომელიც მოიცავს ფირმებს: “ბრიტიშ აეროსპეისი” (ინგლისური), “მესერშმიტ-ბიოლკოვ-ბლომი” (დასავლეთგერმანული) და “აერიტალია” (იტალიური). “ბრიტიშ აეროსპეისს” ფუზელაჟის ცხვირისა და კუდის ნაწილები უნდა ეწარმოებინა, “მესერშმიტ-ბიოლკოვ-ბლომს” – ძირითადი ნაწილი, “აერიტალიას” – მზიდი სიბრტყეები. გარდა ამისა, სამუშაოებში მონაწილეობას 500-ზე მეტი სხვადასხვა ფირმა ღებულობდა, რომლებსაც ქვესაიჯარო კონტრაქტები ან უკვე მიღებული ჰქონდათ ან შემდეგ მიიღებდნენ.
“პანავია” მჭიდროდ იყო დაკავშირებული აღნიშნულ პროგრამაში მონაწილეობისთვის სპეციალურად შექმნილ კონსორციუმთან “ტურბო იუნიონი”, რომელიც თვითმფრინავ “ტორნადოსთვის” ძრავს RB-199 შეიმუშავებდა. მასში შევიდნენ ინგლისური კომპანია “როლს-როისი”, დასავლეთგერმანული “მოტორენ უნდ ტურბინ იუნიონ” და იტალიური “ფიატი”. აღნიშნული მოდელის თვითმფრინავის ელექტრონული აღჭურვილობით უზრუნვლყოფაში მონაწილეობენ ფირმები ეასამს-ი (ЭАСАМС, დიდი ბრიტანეთი), ესგ (ЭСГ, გფრ) და სია (СИА, იტალია). მათ აქციონერებს უმსხვილესი დასავლეთევროპული და ამერიკული კომპანიები წარმოადგენდნენ. პროგრამა “ტორნადოსთან” დაკავშირებულ სამუშაოებში მონაწილეობას ასევე ამერიკული მონოპოლიებიც ღებულობდნენ (ისინი, კერძოდ, სტენდებს აწვდიდნენ ძრავების გამოცდებისთვის).
მონაწილე ქვეყნებს შორის უთანხმოებები წარმოიქმნა ასევე საკითხშიც შესასყიდი თვითმფრინავების რაოდენობის შესახებ. თავიდან სამი სახელმწიფოს სჰძ-თვის 920 მანქანის წარმოება იგეგმებოდა. მოგვიანებით ეს რიცხვი 809-მდე იქნა შემცირებული, ამასთან გფრ-თვის 324 მანქანის გამოშვებას ვარაუდობდნენ, დიდი ბრიტანეთისთვის – 385-ის და იტალიისთვის კი – 100-სა. 1979 წლის მაის-ივნისში მყარი შეკვეთები (მხოლოდ) 314 ერთეულზე იყო განთავსებული.
კომპანიები, რომლებიც თვითმფრინავ “ტორნადოს” შემუშავებასა და წარმოებაში მონაწილეობდნენ, წარმოების გაფართოებას საექსპორტოდ მიწოდებების ხარჯზე იმედოვნებდნენ და ამით მნიშვნელოვან მოგებათა მიღების უზრუნველყოფასაც. ასე, ფირმა “მესერშმიტ-ბიოლკოვ-ბლომის” წარმომადგენლები თვლიდნენ, რომ უახლოეს რვა-ათ წელიწადში (ე. ი. 1986-88 წლების ჩათვლით) მას მოგებების 50 %-მდე აღნიშნულ პროგრამაში მონაწილეობასთან დაკავშირებით შეუვიდოდა.
საბჭოთა ავტორები აღნიშნავდნენ, რომ, თუმცა კი პარტნიორებს შორის წარმოების საკითხებში უთანხმოებები პრაქტიკულად არ წყდებოდა, იმ შემთვევებში, როცა საქმე მსოფლიო არენაზე თვითმფრინავების გასაღების ორგანიზებამდე მიდიოდა, “პარტნიორები” ჩვეულებრივ ერთიანი ფრონტით გამოდიოდნენ. მანქანების “ტორნადო” შესაძლო მყიდველებად კანადა და ავსტრალია ითვლებოდნენ. მაგრამ ამ ქვეყნებისთვის თვითმფრინავების მიყიდვა ბევრად იქნება დამოკიდებული იმაზე, შეძლებენ თუ არა დიდი ბრიტანეთის, გფრ-ისა და იტალიის მთავრობები სამხედრო ან ეკონომიკური თანამშრომლობის უფრო მეტად ხელსაყრელი პირობების შეთავაზებას, ვიდრე ამერიკული და ფრანგული ფირმები, რომლებიც F-16, F-14, F-15, “მირაჟ” F1-E და სხვა თვითმფრინავებს აწარმოებენ. უეჭველი მხოლოდ ის იყო, რომ მსოფლიო ბაზარზე “ტორნადო” თვითმფრინავების მიწოდებათა საკითხი განვითარებულ კაპიტალისტურ სახელმწიფოებს შორის წინააღმდეგობათა კიდევ ერთი წყარო იქნებოდა.
მსუბუქი ტაქტიკური გამანადგურებლის F-16 შემუშავების პროგრამა ამერიკული კომპანიის “ჯენერალ დაინემიქსის” მიერ 1972 წლიდან ხორციელდებოდა. 1975 წლის ივნისში დასავლეთ ევროპის ოთხმა სახელმწიფომ, რომლებიც ნატო-ს ბლოკში შედიოდნენ (ბელგია, დანია, ნიდერლანდები და ნორვეგია), ხანგრძლივი დიპლომატიური დემარშებისა და პარლამენტებსა და პრესაში განხილვების შემდეგ, საზოგადოების პროტესტების მიუხედავად, თავიანთი გადაწყვეტილების შესახებ განაცხადეს მათ შეიარაღებაში მყოფი F-104 თვითმფრინავები მსუბუქი გამანადგურებლებით F-16 შეეცვალათ. მათ შექმნეს კონსორციუმი, რომელიც აშშ-ის ფირმებთან ერთად სათავო სერიის ნიმუშების წარმოებასა და გამოცდებში ღებულობდა მონაწილეობას, ასევე სერიულ წარმოებასა და გასაღებაშიც უნდა მონაწილე გამხდარიყო. ამერიკულმა ფირმებმა “ჯენერალ დაინემიქსმა” და “პრატ უიტნიმ” (უკანასკნელი ამ მანქანებისთვის ძრავებს აწარმოებდა) აღნიშნულ კონსორციუმთან 1,5 მლრდ. დოლარზე მეტ თანხაზე კონტრაქტები დადეს.
კონტრაქტებში მონაწილე დასავლეთევროპულმა ქვეყნებმა თავდაპირველად 348 F-16 თვითმფრინავი შეუკვეთეს: ბელგიამ – 116, დანიამ – 72, ნიდერლანდებმა – 102, ნორვეგიამ – 58. აშშ-ს განზრახული ჰქონდა თავისი სჰძ-თვის 650 თვითმფრინავი F-16 შეესყიდა, ხოლო შემდგომში კი ეს რიცხვი 1388-მდე აეყვანა. სხვა ქვეყნები, როგორც ვარაუდობდნენ, კიდევ 500 თვითმფრინავს შეისყიდიდნენ. აშშ სჰძ-ის ტაქტიკური საავიაციო სარდლობის (ტას) 1-ლი ავიაფრთის მოცემული მოდელის თვითმფრინავებით გადაიარაღების დასრულებას 1980 წელში ვარაუდობდნენ. მის შემადგენლობაში 102 გამანადგურებელი F-16 იქნებოდა.
ერთი თვითმფრინავის F-16 ღირებულებას ამერიკული სჰძ-თვის დაახლოებით 4,5 მლნ. დოლარი უნდა შეედგინა, ხოლო ბელგიის, დანიის, ნიდერლანდებისა და ნორვეგიისთვის კი ის 6 მლნ.-ს გადააჭარბებდა. ეს, კერძოდ, აღნიშნული მანქანების გამოშვების უფრო ნაკლები მოცულობის გამო, წარმოების უფრო მაღალი ხარჯებით აიხსნებოდა.
სამხედრო საავიაციო ტექნიკის მსოფლიო კაპიტალისტური ბაზრის მოთხოვნილებები F-16 თვითმფრინავებში ამერიკელი სპეციალისტების მიერ დაახლოებით 5000 მანქანით განისაზღვრებოდა. მათ სავარაუდო მყიდველებს ავსტრალია, საბერძნეთი, ისრაელი, ესპანეთი, კანადა, თურქეთი, სამხრეთ კორეა, გფრ, დიდი ბრიტანეთი (“ტორნადო” თვითმფრინავებზე დამატებით) წარმოადგენდნენ, ხოლო მომავალში კი, აშკარა იყო, შვეიცარიაც. გასაღების მსხვილ ბაზრად შეიძლებოდა ახლო და შუა აღმოსავლეთის ქვეყნებიც ქცეულიყვნენ.
სულ თავიდანვე აშშ-ის კოოპერაციას დასავლეთევროპულ ქვეყნებთან F-16 პროგრამის რეალიზაციისთვის თან სერიოზული უთანხმოებებიც ახლდა. მათი ძირითადი მიზეზი იყო შეერთებული შტატების მისწრაფება დასავლეთ ევროპის ქვეყნებზე თავისი დამოკიდებულება და მთელი პროგრამის განხორციელებაზე უკანასკნელთა გავლენაც მინიმუმამდე დაეყვანა და ფაქტიურად მათთვის ქვემოიჯარადრეთა ფუნქციები დაეკისრებინა. აშშ-ის პარტნიორები F-16 პროგრამაში ცდილობდნენ პროტესტი განეცხადებინათ, მაგრამ შემდგომში იძულებული შეიქნენ ვაშინგტონის ზეწოლისთვის დაეთმოთ. ამის შესახებ, კერძოდ, ისეთი მაჩვენებელიც მოწმობდა, როგორიც F-16-ების წარმოებაში მათი მონაწილეობის წილი გახლდათ: აშშ-თვის თვითმფრინავების გამოშვებაში – 10 %, ხოლო თავიანთთვის კი – 40 %, სხვა სახელმწიფოებისთვის (დასავლეთ ევროპაში წარმოებისას) – 15 %.
მაგრამ, როგორც უცხოურ პრესაში აღინიშნებოდა, F-16-ის შემუშავების პროგრამის ყველაზე უფრო დამახასიათებელ ნიშანს, რომელიც მას სხვებისგან გამოარჩევდა, ის წარმოადგენდა, რომ აშშ სჰძ-ის შეიარაღებაში პირველად იქნებოდა თვითმფრინავი, რომლის კვანძებისა და აგტრეგატების მნიშვნელოვანი ნაწილი დასავლეთ ევროპაში იწარმოებოდა. კომპლექტური მანქანები და სისტემების ცალკეული კომპონენტები შეერთებულ შტატებს იმპორტით ადრეც შეჰქონდა, მაგრამ ჯერ არასდროს მიუცია ამერიკულ მთავრობას ნება ოკეანსმიღმელი ფირმებისთვის, რომ აშშ სჰძ-თვის თვითმფრინავების წარმოებაში ამდენად მნიშვნელოვანი როლი ეთამაშათ. ამ ფაქტმა გადამწყვეტი გავლენა იქონია იმაზე, რომ ბელგიამ, დანიამ, ნიდერლანდებმა და ნორვეგიამ შეერთებული შტატების მიერ შეთავაზებულ პროგრამაში მიიღეს მონაწილეობა, და არა იმათში, რომლებსაც სხვა დასავლეთევროპული სახელმწიფოები შეიმუშავებდნენ.
უთანხმოებები პარტნიორებს შორის წარმოების სფეროსაც შეეხებოდა. მაგალითად, ბელგიურ კომპანიას “ფაბრიკ ნასიონალი” არ აკმაყოფილებდა ის გარემოება, რომ ის ვერ მიიღებდა მონაწილეობას ძრავების გამოშვებაში იმ მანქანებისთვის, რომლებსაც ამერიკული სჰძ-თვის შეისყიდიდნენ, თუმცა კი თავდაპირველად მას ამის იმედი ჰქონდა.
საბჭოთა ავტორები იმასაც აღნიშნავდნენ, რომ F-16 და “ტორნადო” თვითმფრინავების გასაღების სავარაუდო რისკები ერთმანეთს ემთხვეოდა. ეს ნიშნავდა, რომ, იმ ამოცანათა განსხვავების მიუხედავად, რომლებსაც მოცემული თვითმფრინავები საბრძოლო მოქმედებათა წარმოებისას ასრულებდნენ, ეკონომიკურ პლანში ისინი კონკურენტები იქნებოდნენ, რადგანაც ნებისმიერ ქვეყანას ახალი საბრძოლო ტექნიკის შესაძენად შეზღუდული სახსრები გააჩნდა.
დასასრულს საბჭოთა ავტორები რამდენიმე სიტყვით ეხებოდნენ გფრ-ისა და საფრანგეთის “თანამშრომლობასაც” თვითმფრინავების “ალფა ჯეტი” შექმნის სფეროში. მათაც ასევე ვერ შეძლეს მთელ რიგ უთანხმოებათა თავიდან აცილება, კერძოდ საკითხში მისი ძირითადი დანიშნულების შესახებ. ამიტომ “ალფა ჯეტ” პროგრამის ფარგლებში, არსებითად, ორი ტიპის თვითმფრინავები იწარმოებოდა: სასწავლო-საბრძოლო საფრანგეთისთვის და მსუბუქი მოიერიშე გფრ-თვის. ამ ქვეყნების კომპანიებს შორის მწვავე კონკურენტული ბრძოლა, გარდა ამისა, ქვესაიჯარო შეკვეთების გაყოფის, აგრეთვე წარმოებაზე, სამეცნიერო-კვლევით და საცდელ-საკონსტრუქტორო სამუშაოებზე დანახარჯების გაყოფისა და სხვა საკითხებზეც იქნა გაშლილი.
რამდენიმე კაპიტალისტურ სახელმწიფოს შორის კოოპერაციის ფარგლებში სამხედრო ტექნიკის შექმნა, როგორც წესი, საკუთარ შემუშავებებზე 10-30 %-ით უფრო ძვირი ჯდებოდა. მაგრამ მთავრობები ასეთ თანამშრომლობაზე მაინც მიდიოდნენ, რათა ეროვნული მონოპოლიებისთვის საერთაშორისო სამხედრო პროგრამებში მონაწილეობიდან უზარმაზარი მოგებების მიღება უზრუნველეყოთ.
უთანხმოებები, რომლებიც მოგებების განაწილებასა და ბევრ სხვა საკითხს შეეხებოდა, ერთობლივ პროგრამებში პარტნიორების “ერთიანიბას” ძირს უთხრიდა. ეს, საბჭოთა ავტორების შეფასებით, განვითარებულ კაპიტალისტურ სახელმწიფოთა სამხედრო თანამშრომლობის განმასხვავებელი ნიშანი გახლდათ, რომელიც მთლიანობაში მწვავე კოლიზიებით, იმპერიალისტურთაშორის წინააღმდეგობათა (межимпериалистические противоречия) გაძლიერებით ხასიათდებოდა. მაგრამ მისწრაფება ჩაეშალათ განმუხტვის პროცესი, რომელიც სამხედრო-სამრეწველო კორპორაციების ინტერესებს უქმნიდა მუქარას, სურვილი ზღაპრული მოგებები მიეღოთ, კონკურენტულ ბრძოლაში გამარჯვება მოეპოვებინათ რიგ შემთხვევებში დასავლელ პარნიორებს შორის უთანხმოებათა დარეგულირებასა და სამხედრო პროდუქციის ერთობლივ გამოშვებას განაპირობებდა.
მოამზადა ირაკლი ხართიშვილმა
გამოყენებული ლიტერატურა
1) Капитан И. Владимиров, «НАТО на прежних позициях», Зарубежное Военное Обозрение, 1974 г. № 4.
2) Полковник-инженер И. Белов, «Блок НАТО на современном Этапе», Зарубежное Военное Обозрение, 1974 № 7.
3) Подполковник Л. Васильченко, «Вооружённые силы НАТО на Северо-Европейском ТВД», Зарубежное Военное Обозрение, 1974 г. № 11.
4) Генерал-майор танковых войск С. Крахмалов, «События на Кипре», Зарубежное Военное Обозрение, 1974 г. № 12.
5) Полковник А. Михайлов, «Вооружённые силы НАТО на Южно-Европейском ТВД», Зарубежное Военное Обозрение, 1975 г. № 2.
6) Полковник В. Жаров, «Гонка вооружений в странах НАТО и её особенности», Зарубежное Военное Обозрнние, 1975 г. № 6.
7) Полковник-инженер И. Белов, «НАТО – оплот милитаризма и реакции», Зарубежное Военное Обозрение, 1975 г. № 10.
8) Полковник Г. Арзуманов, «Политические аспекты боевой подготовки войск стран НАТО», Зарубежное Военное Обозрение, 1975 г. № 10.
9) Полковник В. Катеринич, «Манёвры противников европейской безопасности», Зарубежное Военное Обозрение, 1976 г. № 5.
10) Генерал-лейтенант М. Гареев, кандидат военных наук, «Методика подготовки и проведения учений в НАТО», Зарубежное Военное Обозрение, 1976 г. № 7.
11) Полковник-инженер И. Белов, «Наращивание военной мощи блока НАТО», Зарубежное Военное Обозрение, 1977 г. № 6.
12) Полковник запаса В. Жаров, «Новый раунд гонки вооружений – угроза миру», Зарубежное Военное Обозрение, 1978 г. № 1.
13) Капитан 3 ранга Г. Яковлев, «Вопреки здравому смыслу», Зарубежное Военное Обозрение, 1978 г. № 3.
14) Капитан 3 ранга Г. Яковлев, «Милитаристские планы руководства НАТО», Зарубежное Военное Обозрение, 1978 г. № 8.
15) Полковник И. Головнин, «Объединённые вооружённые силы НАТО в Европе», Зарубежное Военное Обозрение, 1979 г. № 1.
16) Полковник И. Белов, «НАТО: по пути милитаризации и гонки вооружений», Зарубежное Военное Обозрение, 1979 г. № 3.
17) Подполковник М. Васильченко, «Манёвры НАТО “Отем фордж-78”», Зарубежное Военное Обозрение, 1979 г. № 4.
18) Полковник И. Андреев, «Некоторые проблемы управления коалиционными войсками», Зарубежное Военное Обозрение, 1979 г. № 4.
19) Генерал-майор Р. Симонян, доктор военных наук, профессор, «Система военных баз империализма», Зарубежное Военное Обозрение, 1979 г. № 5.
20) А. Бузуев, А. Матвеев, «Противоречия “сотрудничества”», Зарубежное Военное Обозрение, 1979 г. № 10.
XVI. ნატო: მილიტარიზაციისა და გამალებული შეიარაღების გზით
საბჭოთა ავტორების შეფასებით, 1970-იანი წლების მიწურულის საერთაშორისო მდგომარეობისთვის განმსაზღვრელი იყო ტენდენცია საერთაშორისო დაძაბულობის განმუხტვისკენ, რომელმაც ზემოქმედების მოხდენა დაიწყო მსოფლიოში მიმდინარე პროცესების საერთო განვითარებაზე. ამის მიღწევა საბჭოთა კავშირისა და სოციალისტური თანამეგობრობის სხვა ქვეყნების დაძაბული ბრძოლის წყალობით მოხერხდა ომისა და აგრესიის ძალებთან, რომელიც იმ ხანებში არა თუ არ წყდებოდა, არამედ ზოგჯერ უფრო მეტ სიმწვავესაც კი იძენდა. მაშინდელ პირობებში, საბჭოთა ავტორების სიტყვით, არ იყო უფრო მნიშვნელოვანი ამოცანა, ვიდრე რეალური განიარაღების მიღწევა. “გავაჩეროთ გამალებული შეიარაღება, უზრუნველვყოთ თერმობირთვული კატასტროფის მუქარის შემცირებისკენ, და საბოლოო ჯამში კი მისი მოხსნისკენ წინსვლა – განაცხადა საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის (სკკპ ცკ) გენერალურმა მდივანმა, სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის თავმჯდომარემ ლ. ი. ბრეჟნევმა – აი ძირითადი პრობლემა, რომელიც ახლა ჩვენი ცხოვრების დღის წესრიგში დგას”.
მაგრამ მსოფლიოში იყვნენ გავლენიანი და კარგად ორგანიზებული ძალები, რომლებიც გამალებულ შეიარაღებაში, შიშისა და მტრობის ატმოსფეროს დაჭირხვნაში იყვნენ დაინტერესებულნი. ისინი თესდნენ ეჭვებს შეიარაღებათა შეზღუდვისა და განიარაღების საქმეში პრაქტიკული ზომების განხორციელების შესაძლებლობაში, ეწინააღმდეგებოდნენ ამ სფეროში შეთანხმებების მიღწევას. 1970-იანი წლების მიწურულში მათი აქტიურობა მნიშვნელოვნად გაიზარდა. “იმპერიალისტური და რეაქციული ძალების შემოტევა იმ პოზიციებზე, რომლებიც ხალხებმა მოიპოვეს მტკიცე მშვიდობისა და საერთაშორისო უსაფრთხიებისთვის მძიმე ბრძოლაში – მითითებული იყო ვარშავის ხელშეკრულების მონაწილე სახელმწიფოთა დეკლარაციაში –აგრესიის, რევანშიზმისა და ჰეგემონიზმის მიზნებს ისახავს”.
საბჭოთა ავტორების მტკიცებით, ამ ძალების ავანგარდში უკვე 30 წელი იყო, რაც ნატო-ს აგრესიული სამხედრო-პოლიტიკური ბლოკი იდგა შეერთებული შტატების მეთაურობით. სწორეს მისგან ამოდიდა იმხანად მთავარი საფრთხე მშვიდობისა და საერთაშორისო უსაფრთხოებისთვის, რომელიც გამალებული შეიარაღების გაძლიერებაში, მისი ტემპებისა და მასშტაბების ზრდაში მდგომარეობდა. მილიტარისტულ მზადებათა შესახებ, რომლებიც ნატო-ში სულ უფრო მეტი მასშტაბებით ხორციელდებოდა, მთელი მისი საქმიანობაც უცილობლად მოწმობდა.
პოლიტიკა “ძალის პოზიციიდან” – აი ატლანტისტების კრედო ბლოკის არსებობის სამი ათწლეულის განმავლობაში. და 70-იანი წლების ბოლოშიც ამის შესახებ, დარცხვენის გარეშე, მუდმივად ახსენებდნენ ყველას თავიანთ სიტყვებში ისეთი პირწავარდნილი მილიტარისტები, როგორებიც, საბჭოთა ავტორების სიტყვით, იყვნენ ნატო-ს გენერალური მდივანი ლუნსი, ევროპაში ნატო-ს გაერთიანებული შეიარაღებული ძალების უმაღლესი მთავარსარდალი ამერიკელი გენერალი ჰეიგი, დასავლეთგერმანელი და ინგლისელი გენერლები. მთელ ამ საომარ განცხადებებს “საბჭოთა სამხედრო მუქარის” შესახებ გაცვეთილი ფრაზებით ფარავდნენ, თუმცა კი არაფერი კონკრეტულის მოყვანა თავიანთი გამონაგონების დამტკიცებისთვის მათ, რა თქმა უნდა, არ შეეძლოთ, იმიტომ რომ ასეთი მტკიცებულებანი არ არსებობდა. იმავე დროს აშშ-ისა და ნატო-ს აგრესიულ მისწრაფებათა შესახებ მათი პროვოკაციული მოქმედებები მოწმობდა ბლოკის არსებობის მთელი პერიოდის განმავლობაში. საბჭოთა ავტორების შეფასებით, მათ სინდისზე იყო მრავალრიცხოვანი შეიარაღებული ინტერვენციები, ბევრი ქვეყნისა და ხალხის საშინაო საქმეებში უხეში ჩარევები, გამყიდველური დიქტატორული რეჟიმების ყოველმხრივი მხარდაჭერა, იდეოლოგიური დივერსიები სოციალისტური ქვეყნების წინააღმდეგ. და განა ასეთი განზრახვების შესახებ არ განაცხადა ამერიკელმა გენერალმა დიქსონმა კორესპონდენტებთან შეხვედრისას: “ომი – ეს არის პური ჩვენი არსობისა”. ამერიკული იმპერიალიზმის კაცთმოძულე მისწრაფებების შესახებ კიდევ უფრო გულახდილად ამბობდა აშშ შტაბების უფროსთა კომიტეტის ყოფილი თავმჯდომარე გენერალი ბრაუნი, მოუწოდებდა რა ბირთვული იარაღის ძლიერების გაზრდისკენ: “განა არ არის მნიშვნელოვანი ჩვენთვის გვქონდეს 160 მლნ. ადამიანის განადგურების უნარი, და არა 90 მლნ.-ისა?” ყოველივე აქედან ნათლად ჩანდა, თუ საიდან ამოდიოდა იმ დღეებშიც მუქარა მშვიდობისა და პროგრესისთვის.
ნატო-ს ქვეყნებში, საბჭოთა ავტორების სიტყვით, მხოლოდ მილიტარისტული მოწოდებებით არ იფარგლებოდნენ. იქ პრაქტიკულად ხორციელდებოდა შეიარაღებული ძალების ძლიერების შემდგომი ზრდის მრავალრიცხოვანი ღონისძიებები. უპრეცედენტო ზომებს მიაღწია 1970-იანი წლების მიწურულს ამ ქვეყნებში გამალებულმა შეიარაღებამ, წარმოებდა ადამიანთა მასობრივი განადგურების ახალი საშუალებების შემუშავება. ბერავდნენ რა სამხედრო ბიუჯეტებს და ღებულობდნენ რა ყოველწლიურად მილიარდობით მოგებებს, აშშ-ისა და ნატო-ს მილიტარისტები უარყოფდნენ სოციალისტურ სახელმწიფოთა ნებისმიერ წინადადებას ჯარებისა და შეიარაღებათა შეზღუდვასა და შემცირებაზე. უფრო მეტიც, 1978 წელს აშშ პრეზიდენტის კარტერის ინიციატივით ბლოკის ხელმძღვანელი ორგანოების სხდომებზე ისეთი გადაწყვეტილებები იქნა მიღებული, რომლებიც მილიტარისტულ მზადებებში ახალ მანამდე უნახავ ნახტომს ვარაუდობდა.
საბჭოთა ავტორების შეფასებით, ნატო-ს ხელმძღვანელი წრეები თავიანთ აგრესიულ მისწრაფებებში იმხანად პეკინელი დამხმარეების სამსახურითაც ფართოდ სარგებლობდნენ, რომლებიც არც ერთ შემთხვევას არ უშვებდნენ ხელიდან კაპიტალისტურ ქვეყნებში გამალებული შეიარაღების პროვოცირებისთვის. შემთხვევითი არ იყო, რომ დასავლეთში ჩინეთს მაშინ “ნატო-ს მეთექვსმეტე წევრსაც” უწოდებდნენ, ხოლო ჩინელ ლიდერებს კი – “ერთგულ მეგობრებს”. მიზნად ისახავდნენ რა “მეორე ფრონტის” გაძლიერებას საბჭოთა კავშირის წინააღმდეგ, ამ ბლოკის ქვეყნები ჩინეთში თანამედროვე შეიარაღებასა და მისი წარმოების ტექნოლოგიებს გზავნიდნენ. ჩინეთის ურთიერთობათა “ნორმალიზაციამ” აშშ-სა და ბლოკის სხვა ქვეყნებთან უკვე პრაქტიკაშიც ჰპოვა ასახვა. მალევე ოკეანის მიღმა დენ სიაოპინის ვოიაჟის შემდეგ პეკინმა სოციალისტური ვიეტნამის წინააღმდეგ თავხედური აგრესია გააჩაღა.
ჩრდილოატლანტიკური კავშირის ხელმძღვანელობა იაპონიის იმპერიალისტური წრეების მილიტარისტულ ამბიციებსაც იწონებდა. ამასთან დაკავშირებით დღის სინათლეზე გამოათრევდნენ (вытаскивается на свет) ნატო-სა და იაპონიის “სამხედრო ძალისხმევათა მჭიდრო კოორდინაციისა” და თვით შორეულ აღმოსავლეთში ამ ბლოკის ფილიალის შექმნის იდეასაც კი აშშ-ს, ჩინეთსა და იაპონიას შორის სამმხრივი სამხედრო კავშირის სახით. უცხოური ბეჭდური გამოცემები იტყობინებოდნენ ასევე იმპერიალისტების განზრახვის შესახებ შეექმნათ სამხედრო ბლოკი ახლო აღმოსავლეთში, რომელშიც ვითომდა ისრაელის, ეგვიპტისა და საუდის არაბეთის ჩართვას გეგმავდნენ.
ისწრაფვოდა რა ნატო-ში მილიტარისტული მხუთრის (угар) გააქტიურებისკენ, გამალებული შეიარაღების დაჩქარებისა და ბლოკის სხვა ქვეყნების გავლენიანი წრეების მხრიდან შეერთებული შტატებისადმი “ნდობის განმტკიცებისკენ”, აშშ-ის მთავრობამ 1978 წელი “ნატო-ს წლად” გამოაცხადა, ხოლო მისი ოფიციალური წარმომადგენლები კი, მათ რიცხვში პრეზიდენტი კარტერიც, თავს არ ანებებდნენ იმის შეხსენებას, რომ ეს ბლოკი და ევროპა ამერიკული მთავრობის სამხედრო-პოლიტიკური კურსის ქვაკუთხედს წარმოადგენდნენ.
ნატო-ს ქვეყნების სამხედრო ხარჯები ზრდას განაგრძობდა. გაერო-ს მონაცემებით, სამხედრო ხარჯებმა მთელ მსოფლიოში 1978 წელს დაახლოებით 400 მლრდ. დოლარი შეადგინა. ამ უზარმაზარი თანხის არანაკლებ ნახევრისა ნატო-ს ქვეყნების წილად მოდიოდა. მხოლოდ მათი სამხედრო უწყებებისთვის გამოყოფილმა ასიგნებებმა 1978 წელს 190 მლრდ. დოლარზე მეტი შეადგინა, ამასთან გაწეული ხარჯების 30-40 % ახალი იარაღისა და სამხედრო ტექნიკის შესყიდვებისა და შემუშავებათათვის იყო განკუთვნილი. ასე, აშშ თავდაცვის სამინისტროს ამ მიზნებით 40 მლრდ. დოლარზე მეტი გამოეყო. ბლოკის ქვეყნებში სამხედრო ხარჯები 1979 წელს კიდევ უფრო მეტად იქნებოდა გაზრდილი. პენტაგონმა, მაგალითად, 1978/79 ფინანსურ წელზე დაახლოებით 130 მლრდ. დოლარი მიიღო, ხოლო გფრ-ის საერთო სამხედრო ხარჯები, როგორც უცხოური პრესა იტყობინებოდა, 56 მლრდ. მარკაზე არანაკლებს შეადგენდა.
ნატო-ს არსებობის 30 წლის მანძილზე მისმა მონაწილეებმა მხოლოდ სამხედრო უწყებათა ხაზით ასტრონომიული თანხა – თითქმის 2650 მლრდ. დოლარი დახარჯეს. აი მილიტარისტების საქმიანობის ჭეშმარიტი რეკორდები და სამწუხარო შედეგი ჩრდილოატლანტიკური კავშირის იუბილისთვის. ამ დროის მანძილზე ნატო-ს ქვეყნების ყოველწლიური სამხედრო ხარჯები მთლიანობაში 10,5-ჯერ გაიზარდა, ხოლო ხოლო ბლოკის ევროპული ქვეყნებისა კი უფრო მეტადაც – 15-ჯერ.
განსაკუთრებით მკვეთრად გაიზარდა სამხედრო მიზნებით დანახარჯები ბლოკის ქვეყნებში 1970-იანი წლების განმავლობაში, ე. ი. იმ პერიოდში, როცა კეთილი ნების ყველა ადამიანი დაძაბულობის განმუხტვისთვის შეუპოვარ ბრძოლას აწარმოებდა. მათ 1367,5 მლრდ. დოლარი შეადგინეს, ე. ი. ნატო-ს ხარჯების ნახევარზე მეტი ბლოკის არსებობის მთელი დროის მანძილზე. 1980-იანი წლების დასაწყისშიც, როგორც უცხოურ ბეჭდურ გამოცემებში აღინიშნებოდა, სამხედრო ხარჯების ზრდის ტემპები ნატო-ს ქვეყნებში არ შემცირდებოდა, რადგანაც შეერთებულმა შტატებმა მოახერხა თავზე მოეხვია მათთვის სამხედრო ასიგნებათა ყოვლწლიური ზრდა მუდმივ ფასებში არანაკლებ 3 %-ით. ცდილობდა რა მიეცა მაგალითი ბლოკში პარტნიორებისთვის, აშშ-ის მთავრობა პენტაგონისთვის ასიგნებათა თანხის წელიწადში 10-12 მლრდ. დოლარით მატებას და 1983 წელში ამ ასიგნებების 172,7 მლრდ. დოლარამდე აყვანას გეგმავდა.
მაინც ეს უზარმაზარი სახსრები საით მიემართებოდა?
ბლოკის სამხედრო პოტენციალის მუდმივი ზრდა – აშშ-ისა და ნატო-ს ხელმძღვანელი წრეების საქმიანობის ძირითადი მიმართულება გახლდათ. “ჩვენი ერთერთი მთავარი საზრუნავი – განაცხადა აშშ სახელმწიფო მდივნის მოადგილემ კრისტიოფერმა – დაკავშირებულია ნატო-ს შეიარაღებული ძალების მოდერნიზაციასთან... ჩვენი ინიციატივით ნატო-ელი მოკავშირეები ვაშინგტონში უმაღლეს დონეზე ამასწინანდელი შეხვედრისას დაეთნხმენ მიმართონ უპრეცედენტო ერთობლივ ძალისხმევას სამხედრო სფეროში ჩვენი კოლექტიური მოთხოვნილებების კოორდინირებულ საფუძველზე დაკმაყოფილებისთვის”. აშშ თავდაცვის მინისტრმა ბრაუნმა აღნიშნა, რომ “შეერთებული შტატების ბიუჯეტი განსაკუთრებულ პრიორიტეტს ანიჭებდა იარაღის სისტემებს ნატო-ს მხარდაჭერისთვის”. ეს, საბჭოთა სამხედრო სპეციალისტების შეფასებით, იმის შესახებ მოწმობდა, რომ აშშ-ისა და ბლოკის ხელმძღვანელ მოღვაწეებს ნატო-ში შექმნილი უზარმაზარი სამხედრო მანქანა არ აკმაყოფილებდათ. ისინი ამ აგრესიული ორგანიზაციის სამხედრო პოტენციალის კიდევ უფრო მეტად გაძლიერებისკენ ისწრაფვოდნენ.
აშშ ხელმძღვანელობის ყურადღების ცენტრში, ისევე როგორც უწინაც – ს ტ რ ა ტ ე გ ი უ ლ ი ბ ი რ თ ვ უ ლ ი ძ ა ლ ე ბ ი ს ძლიერების შემდგომი ზრდა იყო, თუმცა კი როგორც უცხოური ბეჭდური გამოცემები აღნიშნავდნენ, ნატო-ს ქვეყნების ბირთვული არსენალი ჰიროსიმაზე ჩამოგდებული ამერიკული ატომური ბომბის დამანგრეველ ძალას 1979 წელს უკვე 2 მლნ.-ჯერ აღემატებოდა. შეერთებულ შტატებში იარაღის არსებული სიკვდილის მთესველი სისტემები სრულყოფას განიცდიდა და მასობრივი განადგურების ახალ საშუალებათა შემუშავებაც გაძლიერებით წარმოებდა. რაკეტებზე “მინითმენ”-3 მიზნის დაზიანების მაღალი სიზუსტის მქონე უფრო მძლავრი ქობინების დაყენება ხდებოდა, B-52 ტიპის მძიმე სტრატეგიული ბომბდამშენებიც მოდერნიზაციას განიცდიდნენ.
გრძელდებოდა მობილური ბაზირების ახალი საკონტინენტთაშორისო ბალისტიკური რაკეტის (სკბრ) M-X შემუშავება, რომლის შეიარაღებაში მიღებასაც 80-იანი წლების შუახანებში ელოდებოდნენ. 200-250 ასეთი რაკეტის შემუშავებასა და შესყიდვაზე არანაკლებ 30 მლრდ. დოლარის დახარჯვა იგეგმებოდა. აღნიშნულ საშუალებათა სიცოცხლისუნარიანობის (живучесть) ამაღლების მიზნით, მათი მიწისქვეშა განთავსებისა და სათადარიგო საცეცხლე პოზიციებზე შემაერთებელი გვირაბების გავლით ფარული ტრანსპორტირების სხვადასხვა ვარიანტებიც განიხილებოდა. სრული სვლით წარმოებდა საზღვაო ბაზირების სარაკეტო-ბირთვული სისტემის “თრაიდენთი” ახალი წნარბ-ების მშენებლობა (წნარბ – ბალისტიკური რაკეტებით შეიარაღებული ატომური წყალქვეშა ნავი; შემოკლებული აღნიშვნა ავიღეთ რუსული ПЛАРБ-ის საფუძველზე, ინგლისურად მისი აღნიშვნაა SSBN – nuclear-powered ballistic-missile submarine). ყოველწლიურად ერთი-ორი ასეთი ნავის მშენებლობას იწყებდნენ. პირველი მათგანის (“ოჰაიო”) აგების დასრულება 1979 წლის ბოლოს იყო გათვალისწინებული. 1985 წლამდე ამ ნავების აღჭურვა მოხდებოდა რაკეტებით “თრაიდენთ”-1 სროლის სიშორით 7400-7800 კმ, ხოლო ამის შემდეგ კი რაკეტებით “თრაიდენთ”-2 (11 ათას კმ-ზე მეტი) ინდივიდულაური დამიზნების განცალკევებადი მანევრირებადი ქობინებით (მარვ-ის ტიპისა). 18700 ტ წყალწყვის თითოეული ნავის ბორტზე 24 რაკეტა იქნებოდა. დამტკიცებული იყო 13 ასეთი წნარბ-ის მშენებლობის პროგრამა (ფასდებოდა 24 მლრდ. დოლარად). პენტაგონში სწავლობდნენ საკითხს 29-30 ასეთი ნავის მშენებლობის შესახებ. აღნიშნული პროგრამის რეალიზაცია 1992 წლისთვის იგეგმებოდა. ახალი წნარბ-ების ბაზირებისთვის აშშ-ის ჩრდილო-დასავლეთ სანაპიროზე ბანგორში (ვაშინგტონის შტატი) 2 მლრდ. დოლარზე მეტი ღირებულების ბაზის მშენებლობა წარმოებდა. რამდენიმე ბაზის აგება იყო გათვალისწინებული ატლანტის ოკეანის სანაპიროზეც.
რათა “თრაიდენთ”-1 ახალი რაკეტების შეიარაღებაში მიღება დაეჩქარებინათ, უახლოეს ხანებში მათით 12 წყალქვეშა ნავის გადაიარაღებას ვარაუდობდნენ, რომლებიც “პოსეიდონ”-C3 რაკეტებით იყვნენ მანამდე აღჭურვილნი. 1978 წლის დეკემბერში პირველი წნარბ-ის გადაიარაღება დაიწყო. 1978-79 წლებში “თრაიდენთ”-1 ტიპის 144 რაკეტის შესყიდვა იგეგმებოდა.
შესამჩნევად ხდებოდა აშშ-ში ფრთოსანი რაკეტების შესაქმნელად სამუშოების ფორსირებაც, და უწინარეს ყოვლისა სტრატეგიული ბირთვული ძალების გაძლიერებისთვის. მათით B-52 ბომბდამშენებისა და, ზოგიერთი სატრანსპორტო თვითმფრინავის, აგრეთვე 33 ატომური წყალქვეშა ნავის შეიარაღებას ვარაუდობდნენ, რომლებიც რაკეტების გაშვებისთვის სატორპედო აპარატებს გამოიყენებდნენ. წყალქვეშა ნავებისა და თვითმფრინავების შეიარაღებაში რაკეტების მიწოდებას 80-იანი წლების დასაწყისში მოელოდნენ. საზღვაო ბაზირების 1200 და საჰაერო ბაზირების 3400 რაკეტის შეკვეთაც იგეგმებოდა.
თუმცა კი აშშ-ის მთავრობამ გადწყვიტა სტრატეგიული ბომბდამშენის B-1 შეიარაღებაში მიღებაზე დროებით უარი ეთქვა, მისი გამოცდები მაინც გრძელდებოდა. ასე, 1978/79 ფინანსურ წელზე ამ მიზნებით 55 მლნ. დოლარი იყო გამოყოფილი.
1970-იანი წლების მიწურულს აშშ-ისა და ნატო-ს მილიტარისტული წრეები სულ უფრო დაჟინებით აყენებდნენ მოთხოვნას საშუალო სიშორის რაკეტების შექმნისა და ევროპაში მათი განლაგების შესახებ.
უფრო აქტიურად წარმოებდა აშშ-ში სამეცნიერო-კვლევითი და საცდელ-საკონსტრუქტორო სამუშაოები (НИОКР) უფრო მძლავრი ბირთვული საბრძოლო მასალების შესაქმნელად მირვ და მარვ ტიპების ქობინებით (MIRV – multiple independently targetable re-entry vehicle) და ასევე რაკეტების დამიზნების სრულყოფილი სისტემებისა.
1978 წლის ბოლოს ამერიკულ ბეჭდურ გამოცემებში გამოჩნდა შეტყობინებები, ე. წ. სხივური იარაღის შემუშავების შესახებ. ლაპარაკი იყო იარაღზე, რომელშიც ლაზერებისა და ელემენტარული ნაწილაკების (ელექტრონის, პროტონისა და ნეიტრონის) ენერგია გამოიყენებოდა. ის უწინარეს ყოვლისა რაკეტებისა და თანამგზავრებოს წინააღმდეგ საბრძოლველად გახლდათ განკუთვნილი. უცხოური პრესის მონაცემებით, აშშ-ში შემუშავებული იყო ასეთი იარაღის შექმნის ხუთწლიანი პროგრამა და შეიარაღებაში მის მიღებას 80-იანი წლების შუახანებისთვის ვარაუდობდნენ. ამ მიზნებით მსხვილი ფულადი სახსრებიც გამოიყოფოდა.
სტრატეგიული ბირთვული ძალების მოდერნიზაციის მნიშვნელოვანი სამუშოები წარმოებდა საფრანგეთშიც. ამის შედეგად, როგორც საფრანგეთის შეიარაღებული ძალების შტაბის უფრისმა გენერალმა მერიმ განაცხადა, მისი დამრტყმელი ძლიერება 1980 წელს სამჯერ გაიზრდებოდა.
1970-იან წლების მეორე ნახევარში ნატო-ს თითქმის ყველა ქვეყანაში წარმოებდა მსხვილი ღონისძიებები ზ ო გ ა დ ი დ ა ნ ი შ ნ უ ლ ე ბ ი ს ძ ა ლ ე ბ ი ს გასაზრდელად. ბევრ მათგანში განხორციელებული იყო, და ზოგში კი ისევ გრძელდებოდა სახმელეთო ჯარების რეორგანიზაცია შენაერთებისა და ნაწილების ტანკებითა და სხვა ჯავშანსატანკო ტექნიკით, ტანკსაწინააღმდეგო, საზენიტო და სხვა საშუალებებით აღჭურვის მიზნით. ნაწილებსა და ქვედანაყოფებში რამდენადმე მცირდებოდა პირადი შემადგენლობის რიცხოვნება და მნიშვნელოვნად იზრდებოდა თანამედროვე შეიარაღებითა და საბრძოლო ტექნიკით მათი აღჭურვილობა. ბევრი შენაერთი ჯავშანსატანკო შენაერთებად იყო რეორგანიზებული. მაგალითად, გფრ-ში დისლოცირებულ ბრიტანულ რაინის არმიაში იმ ხანებში დასრულდა ოთხივე დივიზიის ჯავშანსატანკო დივიზიებად გარდაქმნა (პერეფორმირება). მასში ასევე საარტილერიო დივიზიაც იქნა ჩამოყალიბებული.
აშშ-სა და საფრანგეთში მოელოდნენ სახმელეთო ჯარების საბრძოლო შემადგენლობის მნიშვნელოვან გაძლიერებას. ამერიკულ არმიაში, როგორც უცხოური ბეჭდური გამოცემები იტყობინებოდნენ, სამი ახალი შენაერთი ყალიბდებოდა და, გარდა ამისა, ჯავშანსატანკო და მექანიზებული დივიზიების ახალი ორგანიზაციის გამოცდებიც გრძელდებოდა, რომლებშიც პირადი შემადგენლობის რიცხოვნება, საარტილერიო ქვემეხების, ტანკსაწინააღმდეგო მართვადი რექტიული ჭურვებისა (ტსმრჭ) და საზენიტიო საშუალებათა რაოდენობა იქნა გაზრდილი, აგრეთვე გაიზარდა საბრძოლო ბატალიონების რიცხვიც (10-11-დან 15-მდე). 1978 წელს გფრ-ის ტერიტორიაზე განლაგებული ამერიკული ჯარების რიცხოვნება 8000 ადამიანით მეტი გახდა. იზრდებოდა მათი დაჯგუფება ქვეყნის ჩრდილოეთ ნაწილში, სადაც კიდევ ერთ ბრიგადას გადაისვრიდნენ.
1979 წლის დასაწყისში ნატო-ს ქვეყნების შეიარაღებული ძალების გაძლიერების საფუძველს იარაღისა და საბრძოლო ტექნიკის უახლესი ნიმუშებით მისი აღჭურვა შეადგენდა. სწორედ ამას მოითხოვდა მაშინ შეერთებული შტატები დაჟინებით თავის მოკავშირეთაგან. 1978 წლის მაისში ნატო-ს საბჭოს ვაშინგტონის სესიაზე აშშ პრეზიდენტის კარტერის ინიციატივითა და პენტაგონის ზეწოლით მიღებულ იქნა ევროპაში ბლოკის ჯარების გადაიარაღების ფართო პროგრამა, და უწინარეს ყოვლისა კი ცენტრალურ-ევროპულ საომარ მოქმედებათა თეატრზე (ომთ) განლაგებული ჯარებისა. ბლოკის შეიარაღებული ძალების მშენებლობის ყოველწლიურად მცოცავი ხუთწლიანი პროგრამის დამტკიცებასთან ერთად სესიამ შეიარაღებული ძალების გაძლიერების გეგმაც მოიწონა, რომელიც 1978 წლის ბოლომდე საჩქარო ღონისძიებების გატარებას ითვალისწინებდა, და გადაიარაღების გრძელვადიანი პროგრამა, რომელიც 10-15 წელიწადზე იყო გათვლილი, და რომლის თანახმადაც, როგორც უცხოური პრესა იტყობინებოდა, 117 სხვადასხვა ღონისძიება უნდა გაეტარებინათ.
უკანასკნელი გეგმებით 1978 წლის ბოლოსთვის ისახებოდა შენაერთებისა და ნაწილების ტანკსაწინააღმდეგო შესაძლებლობათა მნიშვნელოვანი გაძლიერება, აგრეთვე მატერიალურ საშუალებათა, და პირველ რიგში საბრძოლო მასალების, სასაწყობო მარაგების შევსება. დასავლურ ბეჭდურ გამოცემებში იტყობინებოდნენ, რომ ამ ვადისთვის ევროპაში ნატო-ს ჯარებში ტსმრჭ-ების რაოდენობის გაზრდას 47 ათასი ერთეულით გეგმავდნენ (ე. ი. 30 %-ზე მეტად 1976 წელთან შედარებით) და მათი რაოდენობა 193 ათას ერთეულამდე უნდა აყვანათ.
გრძელვადიანი პროგრამით (Long Term Defence Program) 1988-1993 წლებში ევროპაში, და უწინარეს ყოვლისა კი ცენტრალურ-ევროპულ ომთ-ზე ბლოკის შეიარაღებული ძალების გაძლიერებისთვის დამატებით ღონისძიებებზე 80 მლრდ. დოლარის დახარჯვა იყო გათვალისწინებული. ამ პროგრამის შესაბამისად გეგმავდნენ: საომარ მოქმედებათა თეატრებზე ბირთვული და ჩვეულებრივი ძალების მოდერნიზაციას; შენაერთებისა და ნაწილების საბრძოლო მზადყოფნის ამაღლებას, მათ შორის სარეზერვო კომპონენტებისაც; მუქარის პერიოდში აშშ-დან და კანადიდან ევროპაში სტრატეგიული რეზერვების ჩამოყვანის დაჩქარებას; ატლანტიკაში კომუნიკაციების უფრო საიმედო უზრუნველყოფას; საჰაერო თავდაცვის (ჰთ) ხარისხობრივ სრულყოფას; ბლოკის ქვეყნების მთავრობათა თავისდროული კონსულტაციების უზრუნველყოფისთვის და ვითარებაში ცვლილებებზე სარდლობებისა და შტაბების რეაქციის დაჩქარებისთვის მართვისა და კავშირგაბმულობის სისტემის გაუმჯობესებას; ჯარებში რადიოელექტრონული ბრძოლის (რებ) საშუალებების უფრო სწრაფ დანერგვას; იარაღის შემუშავებისა და წარმოებისას სტანდარტიზაციის გაფართოებას; მატერიალურ საშუალებათა სასაწყობე მარაგების გადიდებასა და გაერთიანებათა მოქმედებების ყველაზე უფრო შესაძლო მიმართულებებზე მათ განთავსებას.
პროგრამაში საგანგებო ადგილი ეთმობოდა ომთ-ებზე ბირთვული არსენალის შემდგომ გადიდებას, მათ შორის ბირთვული საბრძოლო მასალების სიმძლავრის ზრდას, მიზნების დაზიანების სიზუსტის ამაღლებას, აგრეთვე მასობრივი განადგურების ახალ საშუალების – ნეიტრონული საბრძოლო მასალების შეიარაღებაში მიღებას.
საბჭოთა ავტორების სიტყვით, კეთილი ნების ყველა ადმიანი განადგურების ამ ბარბაროსული საშუალებით ჯარების აღჭურვის წინააღმდეგ პროტესტს აცხადებდა. მაგრამ ამერიკულმა მთავრობამ საზოგადოების აზრისთვის ყურის გდება არ ისურვა, და მისი გადაწყვეტილებით ნეიტრონული იარაღის კომპონენტების წარმოება დაწყებულ იქნა. უცხოური ბეჭდური გამოცემები იტყობინებოდნ, რომ აშშ-ში შემუშავებული იყო უნივერსალური საბრძოლო ნაწილი ტაქტიკური ბირთვული იარაღისთვის, რომელიც როგორც ჩვეულებრივი ბირთვული მუხტის გამოყენების შესაძლებლობას იძლეოდა, ისე ნეიტრონულისაც, ამასთან ვითომდა მისი გადაწყობა (переоборудование) დიდ დროს არ დაიკავებდა. ამ მოვლენასთან დაკავშირებით უცხოელი სპეციალისტები იმაზე აქცევდნენ ყურადღებას, რომ მოახდენდა რა საზოგადოების აზრის იგნორირებას, ამერიკულ მთავრობას შეეძლო ნეიტრონული იარაღი დასავლეთ ევროპაში ფარულად განეთავსებინა და ის მომავალში თავისი შეხედულების და მიხედვით გამოეყენებინა.
ბლოკის ყველა ქვეყნის ჯარებში ჩვეულებრივი შეიარაღებაც დიდი რაოდენობით მიეწოდებოდა. 80-იან წლებში მიზნად ისახავდნენ ყველა შენაერთისა და ნაწილის ახალი თაობის იარაღითა და საბრძოლო ტექნიკით მთლიანად აღჭურვას. განსაკუთრებით ბევრ შეიარაღებას ყიდულობდა პენტაგონი. ამ მიზნებზე ასიგნებები 1978-79 წლებში 95 %-ით გაიზარდა. პენტაგონის ხელმძღვანელობამ გადახედა საკითხს იარაღსა და საბრძოლო ტექნიკაში მოთხოვნილების შესახებ და გადაწყვიტა ომის დროს შესაძლო დანაკარგების გადაფასებასთან დაკავშირებით მათი რაოდენობა მნიშვნელოვნად გაეზარდა. მოთხოვნილებები ტანკებში რეზერვისთვის, მაგალითად, 2,5-ჯერ გაიზარდა, ჯავშანტრანსპორტერებში (ჯტრ) – 6-ჯერ, F-16 გამანადგურებლებში – ორჯერ და მეტად. როგორც ამერიკული ბეჭდური გამოცემები მოწმობდნენ, ნატო-ში გადასაცემად განკუთვნილი შენაერთები და ნაწილები 1980-იანი წლების შუახანებამდე 4000 ახალ ტანკსა და 2000 ტაქტიკურ გამანადგურებელს მიიღებდნენ. სულ კი ამერიკული არმიის სარდლობას 14 ათასზე მეტი ახალი ტანკის XM1 “აბრამსი” შეკვეთა ჰქონდა განზრახული. ამ მანქანების პირველი პარტია უკვე შეკვეთილიც გახლათ. ჯარებში მათი მიწოდება 1979 წელს დაიწყებოდა. აშშ სამხედრო-საჰაერო ძალებსა (სჰძ) და სამხედრო-საზღვაო ძალებს (სზძ) ახალი საბრძოლო თვითმფრინავებით F-14, F-15, F-16, A-10 აღჭურავდნენ, რომლებიც დიდ რაოდენობით უნდა შეესყიდათ.
აშშ-ის ახალმა ხელმძღვანელობამ ამერიკული სზძ-ის შემდგომი მშენებლობის გეგმას გადახედა. მან შეამცირა თეთრი სახლის ყოფილი ადმინისტრაციის მიერ გათვალისწინებული ასიგნებები უახლოეს ხუთ წელზე ხომალდსამშენებლო პროგრამის განხორციელებისთვის და 1983 წლისთვის გეგმავდა ძირითადი კლასების 525 ხომალდი ჰყოლოდა (და არა 600 ერთეულზე მეტი, როგორც მანამდე იყო დასახული). ამასთან ვარაუდობდნენ ხომალდების ტაქტიკურ-ტექნიკური მახასიათებლების გაუმჯობესებისა და მათი საბრძოლო შესაძლებლობების ამაღლებისთვის კიდევ უფრო მეტი ყურადღება დაეთმოთ. 80-იანი წლების დასაწყისში აშშ სზძ-ის 15 წყალზედა ხომალდის ფრთოსანი რაკეტებით აღჭურვასაც ვარაუდობდნენ.
შეიარაღების მსხვილი პარტიების შესყიდვებში დამატებით ვალდებულებებს ყოველწლიურად ღებულობდნენ საკუთარ თავზე ბლოკის ევროპული ქვეყნებიც ე. წ. ნატო-ს ევროჯგუფის ფარგლებში. განსაკუთრებით დიდი რაოდენობით იარაღი მიეწოდებოდა ბუნდესვერს. ნატო-ს გენერალური მდივნის ლუნსის აზრით, ბუნდესვერი – საბრძოლო ძალაა, “რომელსაც თავის ტოლი არა ჰყავს”. ხოლო ერთმა ამერიკელმა გენერალმა კი განაცხადა, რომ ეს “ყველაზე უფრო კარგად განსწავლული და ყველაზე უფრო კარგად აღჭურვილი ძალებია ევროპაში”. ბუნდესვერის ხელმძღვანელობას განზრახული ჰქონდა ახალი შეიარაღების შესყიდვაზე 1985 წლამდე არანაკლებ 40 მლრდ. მარკისა დაეხარჯა. ასე, შეიარაღებულ ძალებს მიაწვდიდნენ (будет поставлено) 1800 ტანკს “ლეოპარდ”-2, 432 თვითმავალ საზენიტო დანადგარს (თზდ) “ჰეპარდი”, 140 საზენიტო-სარაკეტო კომპლექსს (ზრკ) “როლანდი”, 212 ტანკსაწინააღმდეგო ვერტმფრენს PAH-1, 175 თვითმფრინავს “ალფა ჯეტი”, 322 გამანადგურებელ-ბომბდამშენს “ტორნადო”, მართვადი ხომალდსაწინააღმდეგო რაკეტებით აღჭურვილ ექვს ფრეგატს (მრი ფრეგატი).
საარმიო ავიაცია მნიშვნელოვანი რაოდენობით ტსმრჭ-ებით შეიარაღებული ტანკსაწინააღმდეგო ვერტმფრენებით აღიჭურვებოდა. ასე, ამერიკულ ჯარებში ევროპაში ათი სავერტმფრენო ტანკსაწინააღმდეგო ასეული ყალიბდებოდა, ხოლო ბინდესვერში კი – სამი პოლკი (თითოეულ საარმიო კორპუსში ერთი) და ერთი ბატალიონი მე-6 მოტოქვეითი დივიზიისთვის.
ნატო-ში მიღებული იყო გადაწყვეტილება ამერიკული თვითმფრინავების E-3A შესაყიდვაზე შორეული რადიოლოკაციური აღმოჩენისა და მართვის საჰაერო სისტემის AWACS (airborne warning and control system) შესაქმნელად. 18 ასეთი “ციური ჯაშუშის” შესყიდვას გეგმავდნენ, რომლებიც ევროპაში ბლოკის ქვეყნების ტერიტორიებზე იქნებოდა ბაზირებული. გარდა ამისა, ინგლისურ სარდლობას აღნიშნული სისტემის შევსება ჰქონდა განზრახული, ჩართავდა რა მასში 11 თვითმფრინავს “ნიმროდი”.
მნიშვნელოვნად იზრდებოდა შესაძლებლობები აშშ-დან და კანადიდან ევროპაში სტრატეგიული რეზერვების გადმოსროლებისთვის. ამ ამოცანების შესასრულებლად, თუ კი აუცილებლობა წარმოიქმნებოდა, სამხედრო სატრანსპორტო საშუალებებთან ერთად სამოქალაქო ავიაციის თვითმფრინავებისა და ბლოკის ყველა ქვეყნის კომერციული გემების ფართო ჩართვასაც ითვალისწინებდნენ. ამასთან მიზნად ისახავდნენ, როგორც ატლანტიკაში ნატო-ს გაერთიანებული შეიარაღებული ძალების უმაღლესმა მთავარსარდალმა ამერიკელმა ადმირალმა კიდმა განაცხადა, ევროპაში დაახლოებით 1,5 მლნ. ადამიანის ჩამოყვანასა და დიდი რაოდენობით ტვირთების ჩამოტანას. პირადი შემადგენლობის გადმოსროლებს ჩვეულებრივ ჰაერით განახორციელებდნენ, მძიმე ტექნიკისა და მსხვილი ტვირთებისა კი (90 %-ით) – ზღვით. აშშ ითვალისწინებდა ორი კვირის განმავლობაში თავისი სახმელეთო დაჯგუფება ევროპაში გაეორმაგებინა და ერთი კვირის განმავლობაში იქ თავისი სჰძ გაესამმაგებინა. ამასთან დაკავშირებით დასავლეთევროპული ინფრასტრუქტურის სრულყოფის სამუშაოები უნდა ჩაეტარებინათ ოკეანის იქიდან ჯარებისა და ტვირთების მისაღებად. გფრ-ში ხუთი ამერიკული დივიზიისთვის საწყობებში მძიმე საბრძოლო ტექნიკის განთავსება იგეგმებოდა.
ნატო-ში იზრდებოდა მილიტარისტული დემონსტრაციების გაქანება (размах). საბჭოთა ავტორების შეფასებით, 1970-იანი წლების მეორე ნახევარში ნატო-ს სარდლობა მსხვილი საჯარისო მანევრებისა და საკომანდო-საშტაბო სწავლებათა ჩატარების გააქტიურებას აგრძელებდა. როგორც უწინაც, ისინი დასავლეთ ევროპის სხვადასხვა რაიონებში, აღმოსავლეთ ატლანტიკასა და ხმელთაშუა ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში მიმდინარეობდა. გფრ 1978 წლის მთელ შემოდგომაზე ფაქტიურად “ატლანტიკური ბრძოლების (сражения)” არენას წარმოადგენდა. საერთო პირობითი სახელწოდებით “ოთემ ფორჯ-78” სწავლებებისა და მანევრების უმეტესი ნაწილი მის ტერიტორიაზე, და უწინარეს ყოვლისა კი სოციალისტური ქვეყნების ტერიტორიებთან მიმდებარე საზღვრისპირა რაიონებში ტარდებოდა. დასავლეთგერმანული მთავრობის ოფიციალური წარმომადგენლებიც კი იძულებულნი იყვნენ ეღიარებინათ, რომ ეს სწავლებები ყველაზე უფრო მსხვილი იყო ევროპის მოცემულ რაიონში ომისშემდგომ წლებში ჩატარებულ სწავლებებსა და მანევრებს შორის. მათში ხომ, როგორც დასავლური ბეჭდური გამოცემები იტყობინებოდნენ, 320 ათასმა ადამიანმა მიიღო მონაწილეობა, 5000 ტანკი, 2700 საბრძოლო თვითმფრინავი, დიდი რაოდენობით ჯავშანტრანსპორტერი და სხვა მანქანა, აგრეთვე დაახლოებით 300 სხვადასხვა ხომალდი იქნა ამოქმედებული. სწავლებების მსვლელობისას, როგორც უცხოური ბეჭდური გამოცემების შეტყობინებები იუწყებოდა, საბრძოლო მოქმედებათა წარმოების რეალური გეგმები მუშავდებოდა როგორც ჩვეულებრივი, ისე ბირთვული იარაღის გამოყენებითაც. ყველა ისინი ერთიანი ჩანაფიქრით და ღიად ანტისაბჭოთა, ანტიკომუნისტურ ფონზე ტარდებოდა.
მანევრების “რეფორჯერ”-10 მსვლელობისას აშშ-დან გფრ-ში იქნა გადმოსროლილი ზოგიერთი შენაერთის ქვედანაყოფები, რომელთა პირადი შემადგენლობაც მანამდე ევროპაში არ გადმოუსვრიათ (მე-9 ქვეითი და მე-5 მექანიზებული დივიზიები). სწავლებაში “ბოულდ გარდ-78” ბალტიის ზღვის სრუტეების ზონაში პირველად აშშ საზღვაო ქვეითი ჯარის (ზქჯ) ბრიგადა მონაწილეობდა. აღმოსავლეთ ატლანტიკასა და ლა-მანშის სრუტის ზონაში ბლოკის ისტორიაში უმსხვილესი სწავლება “ნოზერნ უედინგ-78” შედგა, რომელშიც ნატო-ს ათი ქვეყნის შეიარაღებული ძალები იქნა ჩართული. იარაღის ახალი ჟღარუნით შეხვდნენ ბლოკის მილიტარისტები 1979 წელსაც: მანამდე უკანასკნელი ხუთი წლის მანძილზე პირველად მანევრები “რეფორჯერი” ზამთრის პირობებში იქნა ჩატარებული.
ყველა ეს მილიტარისტული დემონსტრაცია, როგორც უწინაც, სოციალისტური ქვეყნების საზღვრების მახლობლობაში ტარდებოდა, აშკარად პროვოკაციულ ხასიათს ატარებდა და შიშის ვითარების შექმნასა და საერთაშორისო დაძაბულობის განვითარებაზე იყო მიმართული.
საბჭოთა ავტორების დასკვნით, ნატო-ს მილიტარისტულ მზადებათა ზემოთ მოყვანილი სულაც არა სრული ჩამონათვალიდან ნათლად ჩანდა, რომ ეს ბლოკი 1970-იანი წლების მიწურულშიც კაპიტალისტური სამყაროს ყველაზე უფრო აგრესიულ დაჯგუფებას წარმოადგენდა, რომლის საქმიანობაც უწინარეს ყოვლისა სოციალისტური თანამეგობრობის ქვეყნების წინააღმდეგ იყო მიმართული. ყველაფერი ეს საბჭოთა მეომრებისა და სხვა ძმური სოციალისტური ქვეყნების არმიების მეომრებისგან მოითხოვდა მუდმივად აემაღლებინათ სიფხიზლე და ყოველთვის მზად ყოფილიყვნენ ნებისმიერი აგრესორისთვის გამანადგურებელი დარტყმის მისაყენებლად.
XVII. ნატო-ს მანევრები “ოთემ ფორჯ-78”
საბჭოთა ავტორების სიტყვით, სოციალისტური თანამეგობრობის ქვეყნები, რომლებიც ჰელსინკში საკუთარ თავზე აღებულ იმ ვალდებულებათა ერთგულნი იყვნენ, რომლებიც ევროპაში უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის თათბირის დასკვნით აქტში გახლდათ განმტკიცებული, ყველა დასავლეთევროპულ სახელმწიფოსთან ურთიერთობების გაუმჯობესებისკენ განუხრელად ისწრაფვოდნენ. მათ მიერ ამ მიმართულებით გადადგმული ნაბიჯები ევროპაში პოლიტიკური კლიმატის მნიშვნელოვან შერბილებას უწყობდა ხელს და კონტინენტზე საერთაშორისო უსაფრთხოების საიმედო გარანტიას წარმოადგენდა. მაგრამ სოციალისტური ქვეყნების მშვიდობისმოყვარე ძალისხმევა განმუხტვის მოწინააღმდეგეთა მხრიდან, რომლის ავანგარდშიც უწინდებურად ნატო-ური მხედრიონი (военщина) გამოდიოდა, მუდმივ წინააღმდეგობას აწყდებოდა.
ჩრდილოატლანტიკური კავშირის პოლიტიკოსები და სტრატეგები, რომლებმაც, საბჭოთა ავტორების შეფასებით, რეალობის ყოველგვარი გრძნობა ჰქონდათ დაკარგული, “მზარდი საბჭოთა მუქარის” შესახებ ცრუ გამონაგონებით თავიანთი ხალხების დაშინებას აგრძელებდნენ და ბლოკის ქვეყნებში საომარ მზადებათა პროგრამების გაფართოებისთვის შეუპოვრად იბრძოდნენ. მილიტარისტების აგრესიული ჩანაფიქრების განხორციელების ერთერთ უმნიშვნელოვანეს გზას კი ნატო-ს შტაბებისა და ჯარების (ფლოტების) ოპერატიული და საბრძოლო მომზადების შემდგომი სრულყოფა და ვარშავის ხელშეკრულების ქვეყნების წინააღმდეგ საბრძოლო მოქმედებათა წარმოებისთვის მათი მომზადება წარმოადგენდა.
პირადი შემადგენლობის სწავლებისა და იდეოლოგიური დამუშავების დაგეგმვასა და ჩატარებაში წამყვანი როლი ბლოკის სარდლობებსა და შტაბებს ეკუთვნოდა, რომლებიც 1970-იანი წლების მიწურულში მონაწილე ქვეყნების ჯარების საბრძოლო სწავლების მთლიანად საკუთარი კონტროლის ქვეშ აღებისკენ ისწრაფვოდნენ. კონკრეტულად ეს რიგი ეროვნული და ნატო-ური სწავლებების ერთიანი ჩანაფიქრითა და ოპერატიულ-სტრატეგიული ფონით გაერთიანებაში, აგრეთვე მათ ჩატარებაზე საერთო ხელმძღვანელობაშიც ვლინდებოდა.
როგორც უცხოურ პრესაში ესმებოდა ხაზი, ნატო-ს სარდლობის შეხედულებები ომის წარმოებაზე ყველაზე უფრო სრულად “ოთემ ფორჯის” ტიპის საშემოდგომო მანევრების მსვლელობისას მოწმდებოდა, რომლებსაც დაწყებული 1975 წლიდან ყოველწლიურად ატარედნენ. მათთვის დამახასიათებელი იყო ამოცანების კომპლექსური გადაწყვეტა, ფართო გაქანება და მასშტაბი, სხვადასხვა ეროვნული კუთვნილების ჯარების, შტაბებისა და დაწესებულებათა ჩართულობა, აგრეთვე შეიარაღებული ძალების ყველა სახეობისაც.
უცხოელი სპეციალისტები თვლიდნენ, რომ “ოთემ ფორჯის” ტიპის სწავლებების ფონზე, რომლებსაც სხვადასხვა რაიონებში (ჩრდილოეთ ატლანტიკიდან თურქეთამდე) გარკვეული დროის განმავლობაში (ორი-სამი თვე) ატარებდნენ, კერძო ტაქტიკური ამოცანების გადაწყვეტისას იქმნებოდა იმის შესაძლებლობა, რომ სტრატეგიული მნიშვნელობის საკითხები დაემუშავებინათ და მთლიანობაში ევროპასა და ატლანტიკაში საბრძოლო მოქმედებათა გაჩაღებისა და წარმოების ერთერთი ვარიანტი გაეთამაშებინათ.
საშემოდგომო მანევრები “ოტემ ფორჯ-78” (აგვისტო-ნოემბერი) დაახლოებით 50 გაერთიანებულ და ეროვნულ სწავლებას მოიცავდა. მათგან ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი და მსხვილი იყო: “ნოზერნ უედინგ-78” – აღმოსავლეთ ატლანტიკაში, ნორვეგიისა და ჩრდილოეთის ზღვებში და ლა-მანშის ყურის ზონაში; “ბარ ფროსტ-78” (ჩრდილოეთ ნორვეგია), “ბლექ ბეარ” (სამხრეთ ნორვეგია), “ბოულდ გარდ-78” (ბალტიის ზღვის სრუტეების ზონა) – ჩრდილო-ევროპულ საომარ მოქმედებათა თეატრზე (ომთ); “რეფორჯერ”-10, აშშ მე-5 საარმიო კორპუსის საკორპუსო სწავლებები “სერთენ შილდი”, აშშ მე-7 საარმიო კორპუსისა “კარდილან სვორდი” (საკომანდო-საშტაბო სწავლებები), დიდი ბრიტანეთის 1-ლი საარმიო კორპუსისა “რედ დრაგუნი”, გფრ-ის მე-2 საარმიო კორპუსისა “ბლაუე დონაუ”, ნიდერლანდების 1-ლი საარმიო კორპუსისა “საქსონ დრაივი”, ბელგიის 1-ლი საარმიო კორპუსისა “რედ ტორნადო” და გაერთიანებული სამხედრო-საჰაერო ძალების (სჰძ) სწავლება “ქოულდ ფაიერ-78” – ცენტრალურ-ევროპულ ომთ-ზე; “დისფლეი დეტერმინეიშნი” – სამხრეთ-ევროპულ ომთ-ზე.
დასავლური ბეჭდური გამოცემების მონაცემებით, ამ საშემოდგომო მანევრებში მონაწილეობისთვის ჩართულ იქნა პირადი შემადგენლობის დაახლოებით 320 ათასი ადამიანი, გამოიყენებოდა 14 ათასზე მეტი ტანკი და ჯავშანტრანსპორტერი (ჯტრ), დაახლოებით 2,7 ათასი საბრძოლო თვითმფრინავი, 300-მდე სხვადასხვა ხომალდი.
საბჭოთა სამხედრო სპეციალისტების შეფასებით, მანევრების მონაწილეთა წინაშე დასმული პოლიტიკური მიზნები აშკარად პროვოკაციულ ხასიათს ატარებდა და მონაწილე ქვეყნების ძლიერებისა და “ერთიანობის” გულდასმით მომზადებულ დემონსტრაციას წარმოადგენდა. აშშ-ის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა ცდილობდა ნატო-ში თავისი მოკავშირეებისთვის ევროპის სხვადასხვა რაიონში ბლოკის ჯარების დაჯგუფებათა გასაძლიერებლად თავისი გადაწყვეტილება და მზადყოფნა დაემტკიცებინა. ასე, აშშ თავდაცვის მინისტრმა გ. ბრაუნმა განაცხადა, რომ ამერიკელებს აუცილებლობის შემთხვევაში შეუძლიათ 30 დღეღამის განმავლობაში გადმოისროლონ ევროპაში სახმელეთო ჯარების სამი დივიზია და 1200 საბრძოლო თვითმფრინავი, “ორმაგი ბაზირების” შენაერთები (1-ლი და მე-4 მექანიზებული დივიზიები, რომელთა პირადი შემადგენლობაც ჩრდილოამერიკულ კონტინენტზე, ხოლო საბრძოლო ტექნიკა კი – გფრ-ში განლაგებულ საწყობებში იმყოფებოდა), აგრეთვე სტრატეგიული რეზერვის ხუთი დივიზიაც.
ნატო-ს სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა, როგორც უცხოურ ბეჭდურ გამოცემებში აღინიშნებოდა, მანევრების მსვლელობისას მიზნად შემდეგი საკითხების დამუშავებას ისახავდა: შეიარაღებული ძალების მშვიდობიანობის დროის მდგომარეობიდან საომარ მდგომარეობაში გადაყვანა, ევროპულ და ატლანტიკურ ომთ-ებზე ჯარებისა და ფლოტების დაჯგუფებათა გაშლა და გაძლიერება, შეზღუდული ომის პირველ ოპერაციებში დაზიანების ჩვეულებრივი საშუალებებისა და ტაქტიკური ბირთვული იარაღის გამოყენებით საბრძოლო მოქმედებების წარმოება, შეიარაღებული ძალების სახეობებსა და სხვადასხვა ეროვნული კუთვნილების ჯარებს შორის ურთიერთმოქმედების ორგანიზაცია, მართვისა და კავშირგაბმულობის სისტემების სრულყოფა, მატერიალურ-ტექნიკური და სამედიცინო უზრუნველყოფა.
ევროპასა და ატლანტიკაში ოპერაციების წარმოების გეგმების რელურობის შემოწმებას, აგრეთვე შტაბებისა და ჯარების წინაშე დასმადი ამოცანების (поставляемые задачи) შესრულებისთვის მათი მზადყოფნის შემოწმებასაც მნიშვნელოვანი ადგილი ეთმობოდა.
სწავლება “ნ ო ზ ე რ ნ უ ე დ ი ნ გ-78” (4-19 სექტემბერი) უმსხვილესი გახლდათ ნატო-ს გაერთიანებული სამხედრო-საზღვაო ძალების (სზძ) არსებობის ისტორიაში. მასში მონაწილეობისთვის ჩართული იყვნენ გაერთიანებული (სამოკავშირეო) და ეროვნული სზძ-ების სარდლობები და შტაბები, ნატო-ს დამრტყმელი ფლოტი ატლანტიკაში, ბლოკის სზძ-ის მუდმივი შენაერთი ატლანტიკასა და ლა-მანშის სრუტის ზონაში (აშშ, დიდი ბრიტანეთის, კანადის, გფრ, ნიდერლანდების, ბელგიის, დანიის, ნორვეგიის, პორტუგალიისა და საფრანგეთის სზძ-ები). სულ პირადი შემადგენლობის 40 ათასი ადამიანი, 220-მდე ხომალდი და დამხმარე გემი, 22 წყალქვეშა ნავი, დაახლოებით 800 თვითმფრინავი და ვერტმფრენი მონაწილეობდა.
სწავლების მსვლელობისას შემდეგ ამოცანებს ამუშავებდნენ: ბრძოლა “მოწინააღმდეგის” წყალზედა და წყალქვეშა ძალებთან; საზღვაო სადესანტო ოპერაციების ჩატარება ჩრდილოეთ ნორვეგიაში (გაითამაშებდნენ გადასხმას შეტლანდიის კუნძულებზე), იუტლანდიის ნახევარკუნძულზე (ესბერგის რაიონი, დანია) და სამხრეთ ნორვეგიის სანაპიროზე (ქ. ქრისტიანსანი); საოკეანო და საზღვაო კომუნიკაციების დაცვა; ზღვისპირა მიმართულებებზე მოქმედი სახმელეთო ჯარებისთვის უშუალო საავიაციო მხარდაჭერის აღმოჩენა; დესანტსაწინააღმდეგო თავდაცვა; ბადრაგების გატარება; სახომალდო შენაერთებისა და ბადრაგების თავდაცვა ზღვით გადასვლისას; დაზვერვა და მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფა (მტუ).
სწავლებაში მნიშვნელოვანი ადგილი ეკავა სადესანტო ოპერაციას შეტლანდიის კუნძულებზე, რომლის მსვლელობისას კომბინირებული ხერხით (მცურავი და სადესანტო-გადასასხმელი საშუალებებითა და ვერტმფრენებით) აშშ-ის, დიდი ბრიტანეთისა და ნიდერლანდების სზძ-ების დაახლოებით 8 ათასი საზღვაო ფეხოსანი იქნა გადასხმული. დესანტის მოქმედებების მხარდაჭერა საგემბანო და ტაქტიკური ავიაციის თვითმფრინავებით, აგრეთვე სახომლდო არტილერიითაც ხორციელდებოდა.
საავიამზიდო დამრტყმელი ჯგუფებისა და სადესანტო ხომალდების რაზმების საჰაერო თავდაცვას (ჰთ) დაცვის ძალები (силы охранения) აწარმოებდნენ ევროპაში ნატო-ს ჰთ-ის გაერთიანებული (სამოკავშირეო) სისტემის საშუალებებთან მჭიდრო ურთიერთმოქმედებით. მანევრების “ოთემ ფორჯ-78” მსვლელობისას განსაკუთრებული ყურადღება ევროპულ ომთ-ებზე ნატო-ს დამრტყმელი დაჯგუფებების გაძლიერების სხვადასხვა ვარიანტების შესწავლას ეთმობოდა. ამ ამოცანის გადაწყვეტა ცენტრალურ ევროპაში და ბლოკის ფლანგებზე სახმელეთო ჯარების, სჰძ-ისა და საზღვაო ქვეითი ჯარის (ზქჯ) ამერიკული და ინგლისური ნაწილებისა და ქვედანაყოფების გადასროლის გზით, აგრეთვე ნატო-ს მონაწილე ევროპულ ქვეყნებში სამობილიზაციო ღონისძიებათა გატარებით წარმოებდა.
ამერიკული შეიარაღებული ძალების კომპლექსურ სწავლებაზე “რეფორჯერ”-10 (აგვისტო-ნოემბერი), ამერიკული გაზეთის “არმი ტაიმსის” მონაცემებით, აშშ სამხედრო-სატრანსპორტო ავიაციის თვითმფრინავებმა და სატრანსპორტო გემებმა ევროპის კონტინენტზე დაახლოებით 13 ათასი ამერიკელი სამხედრო მოსამსახურე ჩამოიყვანეს, აგრეთვე 37 ათასი ტ საერთო წონის საბრძოლო ტექნიკა და სამხედრო ტვირთები ჩამოიტანეს. ამ ეტაპის მსვლელობისას პირადი შემადგენლობის უშუალოდ საბრძოლო მოქმედებების ზონაში მიყვანის ამოცანას ამუშავებდნენ.
საბრძოლო მოქმედებების გათამაშებას ძალის ამ მილიტარისტული დემონსტრაციის ფარგლებში გფრ-ში დისლოცირებული მე-5 ამერიკული საარმიო კორპუსის შენაერთებითა და ნაწილებით, აშშ-დან გადმოსროლილი ქვედანაყოფებით, აგრეთვე ბლოკის ზოგიერთი დასავლეთევროპული ქვეყნის სახმელეთო ჯარების ნაწილებით ორმხრივი საჯარისო სწავლების “ს ე რ თ ე ნ შ ი ლ დ ი” მსვლელობისას ატარებდნენ. ამ დროს ჯართა დაჯგუფებების გაშლა, შეტევითი, შემკავებელი და თავდაცვითი მოქმედებების წარმოება, ტაქტიკური დესანტების გადასროლა, ტანკსაწინააღმდეგო მართვადი რეაქტიული ჭურვებით (ტსმრჭ) აღჭურვილი საცეცხლე მხარდაჭერის ვერტმფრენების საბრძოლო გამოყენება ხორციელდებოდა, აგრეთვე მართვის, ურთიერთმოქმედებისა და კავშირგაბმულობის ამოცანებიც წყდებოდა.
აშშ მე-7 საარმიო კორპუსისა და მის შემადგენლობაში შემავალი დივიზიების შტაბებმა საკომანდო-საშტაბო სწავლება “კ ა რ დ ი ნ ა ლ ს ვ ო რ დ ი” ჩაატარეს. საგანგებო ყურადღება ჯარების გადაჯგუფებასა და რეზერვების სიღრმიდან წინ გამოყვანას, ძლიერი კონტრდარტყმების ორგანიზებას შეტევაში შემდგომი გადასვლით, აგრეთვე სახმელეთო ჯარების ტაქტიკურ ავიაციასთან ურთიერთმოქმედებას ეთმობოდა.
უცხოური ბეჭდური გამოცემების შეტყობინებებით, “ოთემ ფორჯის” ფარგლებში მსხვილი საჯარისო სწავლებები იქნა ჩატარებული სხვა საარმიო კორპუსებთანაც (ნიდერლანდების, დიდი ბრიტანეთის, ბელგიისა და გფრ-ის), რომლებიც ცენტრალურ-ევროპულ ომთ-ზე იყვნენ დისლოცირებულნი. ტაქტიკური ამოცანების გადაწყვეტისას თავდაცვაზე ჩვეულებრივ 2-3 დღეღამე იგეგმებოდა, ხოლო დანარჩენ დროში კი შეტევით მოქმედებებს, ჯარების წინ გამოყვანასა და გადაჯგუფებას, ტაქტიკური საჰაერო დესანტების გადასხმასა და სხვა საკითხებს გაითამაშებდნენ. რეზერვების გადასროლისა და წყლის დაბრკოლებათა ფორსირების საკითხების დამუშავებასაც მნიშვნელოვანი ადგილი ეკავა.
სწავლება “დ ი ს ფ ლ ე ი დ ე ტ ე რ მ ი ნ ე ი შ ნ-78”, როგორც უცხოურ ბეჭდურ გამოცემებში იტყობინებოდნენ, სამხრეთ-ევროპულ ომთ-ზე 15 სექტემბრიდან 13 ოქტომბრის ჩათვლით ტარდებოდა. მასში მონაწილეობისთვის ომთ-ზე ეროვნული და გაერთიანებული შეიარაღებული ძალების სარდლობები და შტაბები იყვნენ ჩართულნი, აგრეთვე ბლოკის მობილური ძალების და ხმელთაშუა ზღვაში ნატო-ს დამრტყმელი სზძ-ის სარდლობებიცა და შტაბებიც. სწავლების მსვლელობისას შეიარაღებული ძალების მშვიდობიანობის დროის მდგომარეობიდან ომიანობის დროის მდგომარეობაში გადაყვანის, პირველ ოპერაციებში ბირთვული იარაღის გამოყენების გარეშე საბრძოლო მოქმედებათა ორგანიზებისა და წარმოების, ზღვაში ბატონობისა და ჰაერში უპირატესობის მოპოვების, სხვადასხვა ეროვნული კუთვნილების შენაერთებისა და ნაწილების ურთიერთმოქმედებისა და სხვა ამოცანები წყდებოდა.
აშშ ტაქტიკური ავიაციის ევროპაში გადმოსროლები ამერიკული სჰძ-ის სწავლებების ფარგლებში “ქრესთიდ ქეფ” ხორციელდებოდა, საზღვაო ქვეითი ჯარისა კი – ნატო-ს გაერთიანებული სზძ-ის სწავლების “ნოზერნ უედინგ-78” ფარგლებში. უცხოურ სამხედრო ბეჭდურ გამოცემებში ხაზი ევროპაში დამრტყმელი დაჯგუფებების გაზრდაში ამერიკული ზქჯ-ის როლის მნიშვნელოვან ამაღლებას ესმებოდა. თუ წარსულში მას უმთავრესად ჩრდილოეთ ნორვეგიაში გადაისროდნენ, 1978 წლის საშემოდგომო მანევრებზე ზქჯ-ის ნაწილები და ქვედანაყოფები ნატო-ს სწავლებებში ასევე სამხრეთ ნორვეგიასა და ბალტიის ზღვის სრუტეების ზონაშიც მონაწილეობდნენ.
უწინდებურად დიდი ყურადღება ბლოკის ქვეყნების შეიარაღებული ძალების სამობილიზაციო მზადყოფნის შემოწმებას ეთმობოდა. ძირითად სწავლებებში მრავალრიცხოვან სარეზერვო კონტინგენტებსაც რთავდნენ. ფრანგული გაზეთის “ფიგაროს” მოწმობით, გფრ მე-2 საარმიო კორპუსის სწავლებებზე “ბლაუე დონაუ” ბუნდესვერის ახალი ნაწილების სამობილიზაციო გაშლასაც ამუშავებდნენ. რეზერვისტების შეტყობინებაზე, შეკრებასა და სრულად ეკიპირებაზე 24 სთ გამოიყოფოდა.
ნატო-ს სარდლობა, მანევრების “ოთემ ფორჯ-78” ჩატარებისას, თანამედროვე ომის პირველი ოპერაციების მსვლელობისას საბრძოლო მოქმედებათა დაგეგმვასა და წარმოებაში შტაბებისა და ჯარებისთვის პრაქტიკის მიცემას ისახავდა მიზნად. 1978 წლის სექტებრის მეორე ნახევრიდან ნატო-ს დასავლეთევროპული ქვეყნების ვრცელი რიონები ფაქტიურად სამხედრო პოლიგონებად იყო გადაქცეული. მხოლოდ გფრ-ის ტერიტორიაზე თითქმის ერთდროულად რვა მსხვილი სწავლება ჩაატარეს (იხ. სქემა – გფრ-ის რუკა, სადაც სწავლებათა ჩატარების რაიონები იყო აღნიშნული), რომლებშიც მონაწილეობა ყველა შენაერთმა მიიღო ნატო-ს არმიების ჩრდილოეთის და ცენტრალური ჯგუფებისა და შლეზვიგ-ჰოლშტაინში, იუტლანდიაში და კუნძულ ფიუნენზე ბლოკის სახმელეთო ჯარების სარდლობის შემადგენლობიდან. ჯარებს აქტიური შეტევითი მოქმედებების წარმოებაში ავარჯიშებდნენ, რომლებიც დიდი გაქანებითა (размах) და სწრაფი ტემპებით ხასიათდებოდა.
როგორც დასავლელი სამხედრო მიმომხილველები აღნიშნავდნენ, ასეთი ტიპის სწავლებებში ამერიკული სტრატეგიული ავიაცია მონაწილეობას პირველად ღებულობდა. ასე, B-52 ბომბდამშენები სტრატეგიული საავიაციო სარდლობის (სას) შემადგენლობიდან საბრძოლო გაფრენებს ასრულებდნენ აშშ კონტინენტური ნაწილიდან.
საშემოდგომო სწავლებების სერია ნატო-ს გშძ-ის შემაჯამებელი საკომანდო-საშტაბი სწავლებით (ნოემბერი) დასრულდა, რომელზედაც ევროპულ ომის თეატრზე სტრატეგიულ ოპერაციაში ტაქტიკური ბირთვული იარაღის გამოყენების საკითხი იქნა განხილული.
საბჭოთა ავტორების დასკვნით, როგორც “ოთემ ფორჯის” ტიპის მანევრების ჩატარების გამოცდილება აჩვენებდა, ნატო-ს სარდლობა ბლოკის შეიარაღებული ძალების ოპერატიული და საბრძოლო მომზადების ინტენსივობას წლიდან წლამდე ამაღლებდა და მის ფორმებსაც სრულყოფდა. დამუშავებადი მოქმედებების გაქანება და ხასიათი იმპერიალისტური წრეების სამხედრო ძალისხმევის ზრდისა და მათი აგრესიული განზრახვების შესახებ მოწმობდა.
ნატო-ს მილიტარისტული დემონსტრაციების გააქტიურება ავალდებულებდა საბჭოთა მეომრებს ძმური სოციალისტური ქვეყნების მეომრებთან მჭიდრო თანამეგობრობით მუდმივად შეენარჩუნებინათ მაღალ სიფხიზლე და სამშობლოს, სოციალიზმის მონაპოვართა დასაცავად ყოველთვის მზად ყოფილიყვნენ.
XVIII. კოალიციური ჯარების მართვის ზოგიერთი პრობლემა
(ნატო-ს სარდლობის შეხედულებებით)
საბჭოთა სამხედრო პერიოდიკის შეფასებით, აგრესიული ჩრდილოატლანტიკური ბლოკის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა, ახორციელებდა რა ახალი ომისთვის მომზადებას, ჯარების მართვის სრულყოფას მუდმივ ყურადღებას უთმობდა, განიხილავდა რა მას საბრძოლო მოქმედებათა წარმოებისას წარმატების მიღწევის ერთერთ უმნიშვნელოვანეს საშუალებად. ითვლებოდა, რომ მართვის სისტემას უნდა უზრუნველეყო: ნატო-ს სარდლობისა და ბლოკის მონაწილე ქვეყნების მთავრობათა კონსულტაციების სწრაფი ჩატარება ძირითად საკითხებში შეთანხმებული გადაწყვეტილებების მისაღებად საერთაშორისო ვითარების გამწვავებისა და საგანგებო გარემოებათა წარმოქმნისას; შეიარაღებული ძალებისა და ქვეყნების ეკონომიკის მშვიდობიანი მდგომარეობიდან ომიანობის მდგომარეობაში ორგანიზებული გადაყვანა; შენაერთებისა და ნაწილების მართვის ოპერატიულობა, მოქნილობა, ცენტრალიზაცია და ფარულობა; ომისთვის მზადების გეგმების ღრმად საიდუმლოდ შენახვა; გაერთიანებული და ეროვნული სარდლობების, შეიარაღებულ ძალთა სახეობებისა და ჯართა გვარეობების მუდმივი და ეფექტური ურთიერთმოქმედება; მოწინააღმდეგის შესახებ მონაცემების უწყვეტი შეკრება და ა. შ.
ჩამოთვლილი ამოცანების შესრულებაში მნიშვნელოვან როლს თამაშობდნენ უკვე მშვიდობიანობის დროს შექმნილი ნატო-ს სარდლობათა მართვის პუნქტები: სტაციონარულები, რომლებიც მიწისქვეშ იყო დაცულად განლაგებული და მოძრავები, რომლებიც სპაციალურ თვითმფრინავებში, ვერტმფრენებში, ავტომობილებსა და მატარებლებში გახლდათ განთავსებული. ისინი კავშირგაბმულობის, ვითარების ასახვისა და მონაცემების გადაცემის თანამედროვე საშუალებებით იყო აღჭურვილი.
კოალიციური შეიარაღებული ძალების მართვის სისტემის შემდგომი განვითარების ფარგლებში ბლოკის მასშტაბით შემდეგი ღონისძიებების ჩატარება გაითვალისწინებოდა: უმაღლესი სამხედრო ორგანოებისა და შტაბების სტრუქტურის სრულყოფა; საბრძოლო მოქმედებათა დაგეგმვის გაუმჯობესება; შეიარაღების, სამხედრო ტექნიკისა და ძირითადი ოპერატიული დოკუმენტების სტანდარტიზაცია (ჯარეში ერთიანი ფორმალიზებული საბრძოლო დოკუმენტების – ბრძანებების, განკარგულებათა, მოხსენებების – დანერგვა); ენობრივი მომზადების დონის ამაღლება (პირველ რიგში ნატო-ს ქვეყნების ოფიცერთა შემადგენლობის მიერ ინგლისური ენის შესწავლა); სხვადასხვა ეროვნული კუთვნილების ჯარების სწავლებებისა და წვრთნების ერთიანი მეთოდიკით რეგულარული ჩატარება და ა. შ.
ნატო-ს უმაღლესი ორგანოების რეორგანიზაცია შტაბებში ისეთი შემადგენელი კომპონენტების (სამმართველოებისა და განყოფილებების) შექმნის გზით წარმოებდა, რომლებსაც კოალიციური შეიარაღებული ძალების საბრძოლო მოქმედებათა დაგეგმვის უნარი ექნებოდათ როგორც ბირთვული, ისე ჩვეულებრივი იარაღის გამოყენებით. ამასთან განსაკუთრებული ყურადღებოდა ეთმობა შტაბების რაციონალურ დაკომპლექტებას ბლოკის სხვადასხვა ქვეყნებიდან სპეციალურად მომზადებული ოფიცერთა შემადგენლობით, იმ აზრით, რომ თითოეულ ამ ქვეყანას, როგორც ამას ბლოკის ხელმძღვანელობა განსაკუთრებით აღნიშნავდა, “შეეძლოს უშუალოდ მონაწილეობდეს გადაწყვეტილებათა გამომუშავებაში ძირითადი სამხედრო საკითხების მიხედვით” (იხ. ცხრილი).
ცხრილი
ნატო-ს მონაწილე ქვეყნების წარმომადგენლობა ცენტრალურ-ევროპული ომთ-ის ზოგიერთ შტაბში
(ცხრილის უფრო კომპაქტურად ჩაწერისთვის გამოყენებული აღნიშვნები: A – აშშ, B – დიდი ბრიტანეთი, C – გფრ, D – ბელგია, E – ნიდერლანდები, F – კანადა, G – სხვა ქვეყნები)
შტაბები და მათი ძირი- . . . ქვეყნების მიხედვით წარმომადგენელთა . . სულ
თადი სამმართველოები . . . . . . . . . . რაოდენობა, ადამიანი . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A . . . B . . . . C . . . .D . . . .E . . . F . . . G . . . . . . .
გაერთიანებული შეიარა-
ღებული ძალების შტაბი . . . . 110 . . 110 . . 110 . . 40 . . .70 . . 15 . . 5 . . . 460
სამმართველოები:
ბირთვული იარაღის გა-
მოყენების დაგეგმვის . . . . . . . . 11 . . .12 . . . 18 . . . 4 . . . .4 . . . 1 . . . – . . . .40
სახმელეთო ჯარების . . . . . . . . . 8 . . . . 4 . . . . 8 . . . .2 . . . 3 . . . 2 . . . – . . . .27
სამხედრო-საჰაერო
ძალების . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 . . . .9 . . . .13 . . . .3 . . . 4 . . . 2 . . . 1 . . . .47
სადაზვერვო . . . . . . . . . . . . . . . .13 . . .12 . . . .11 . . . .2 . . . .4 . . . 2 . . . – . . . . 44
ერთობლივი სწავლებების . . . . . 6 . . . .7 . . . . 5 . . . .1 . . . . 1 . . . 1 . . . – . . . . 21
არმიების ჩრდილოეთის
ჯგუფის (აჩჯ) შტაბი . . . . . . . . . – . . . 80 . . . .60 . . . 25 . . . 40 . . . – . . . 5 . . .210
ოპერატიული სამმართ-
ველო . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – . . . 15 . . . 11 . . . . 8 . . . . 7 . . . – . . . – . . . 41
გაერთიანებული შეიარაღებული ძალების (გშძ) ინტერესებში მსხვილი შტაბებისთვის ოფიცერთა კადრების მომზადება ნატო-ს სამხედრო კოლეჯში რომში, აგრეთვე სპეციალურ სკოლაში (პატარა ადგილი ობერამერგაუ, გფრ) ხორციელდებოდა. სწავლება მათში ინგლისურ ენაზე წარმოებდა. ეს ხელს უწყობდა იმას, რომ სამხედრო მმართველობის უმაღლეს რგოლში გეგმების შემუშავებისა და გადაწყვეტილებათა მიღებისას ენობრივი ბარიერით განპირობებული სიძნელეები მნიშვნელოვნად უფრო ადვილად გადაელახათ.
უცხოელი სპეციალისტების შეფასებით, გაერთიანებული შტაბების ასეთი სტრუქტურა და მათი დაკომპლექტებულობა მთლიანობაში კოალიციური ჯარების მართვის პრობლემის გადაწყვეტას უწყობდა ხელს, და უწინარეს ყოვლისა კი უმაღლეს რგოლში.
როგორც უცხოურ ბეჭდურ გამოცემებში აღინიშნებოდა, ბლოკის ხელმძღვანელობაში ყველაზე მეტ შეშფოთებას გაერთიანებული და ეროვნული სარდლობების ურთიერთმოქმედებაში, აგრეთვე მართვის სისტემების მაქსიმალურად შესაძლო თავსებადობის მიღწევაში არსებული პრობლემები იწვევდა. აღნიშნული სიძნელეები ნაწილობრივ იმ შენაერთებისა და ნაწილების კატეგორიათა წინასწარ განსაზღვრის გზით გადაილახებოდა, რომლებსაც ნატო-ს სარდლობის ოპერატიულ დაქვემდებარებაში გადასცემდნენ, ასევე მათი გადაქვემდებარების წესრიგისა და ვადების წინასწარ განსაზღვრის გზითაც, გარდა ამისა, კიდევ მართვის გაერთიანებულ და ეროვნულ ორგანოებს შორის პასუხისმგებლობის სფეროების წინასწარ განაწილების გზითაც.
როგორც ცნობილი იყო, ბლოკის გშძ-ის შემადგენლობაში უკვე მშვიდობიანობის დროს გახლდნენ ჩართული ევროპაში ნატო-ს საჰაერო თავდაცვის (ჰთ) გაერთიანებული სისტემის ძალები და საშუალებები, მობილური ძალები, აგრეთვე სამხედრო-საზღვაო ძალების (სზძ) მუდმივი შენაერთები ატლანტიკასა და ლა-მანშის სრუტის ზონაში. უბრალო განგაშის გამოცხადებასთან ერთად მას ყველა ის საბრძოლო შენაერთი და ნაწილი გადაეცემოდა, რომლებიც უწინარეს ყოვლისა ბლოკის გაერთიანებულ ჯარებში ჩასართავად იყვნენ განკუთვნილნი. მაგრამ გადაცემული ჯარების ზურგის უზრუნველყოფას კი ეროვნული სარდლობები ახორციელებდნენ. გარდა ამისა, უკანასკნელებს კომუნიკაციების ზონაზე (ანუ ზურგის რაიონებზე – ი. ხ.) პასუხისმგებლობაც ეკისრებოდათ.
ეროვნული კონტინგენტების უმრავლესობა (საარმიო კორპუსიდან და ქვემოთ) ეროვნულ სარდლობებს ექვემდებარებოდა. სხვა ეროვნული კუთვნილების სარდლობისთვის ნაწილებისა და ქვედანაყოფების გადაქვემდებარება მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევებში ხდებოდა, თუ ამას ვითარება მოითხოვდა.
ჯარების წარმატებით მართვის ინტერესებში ნატო-ს მრავალეროვნულ სტრუქტურაში ზემდგომ გაერთიანებულ სარდლობებში კავშირგაბმულობის სპეციალური ჯგუფების გამოყოფა იყო გათვალისწინებული ყველა ეროვნული სარდლობიდან (უმთავრესად საარმიო კორპუსებიდან). ასე, არმიების ჩრდილოეთის ჯგუფის შტაბში შედიოდა კავშირგაბმულობის ოფიცერთა ჯგუფი 11 ადამიანის შემადგენლობით (სამი გფრ-დან, თითო-თითო ბელგიიდან და ნიდერლანდებიდან, და ექვსიც სხვა სახელმწიფოებიდან). თითოეული ოფიცერი ვალდებული იყო ინგლისური ენა, ბლოკის მონაწილე ყველა ქვეყნის იარაღი და საბრძოლო ტექნიკა, აგრეთვე ჯარების საორგანიზაციო სტრუქტურა და ურთიერთმოქმედების საკითხებში ნატო-ში მოქმედი ყველა დოკუმენტი სცოდნოდა.
ერთერთ მთავარ მიზანს, რომელსაც ერთოვლივ სწავლებებსა და ვარჯიშებზე სვამდნენ, უწინარეს ყოვლისა ტაქტიკურ რგოლში ურთიერთმოქმედების დამუშავება წარმოადგენდა, სადაც ნაწილებისა და ქვედანაყოფების ბრძოლისუნარიანობის დონეში, ენაში და ა. შ. არსებული განსხვავებები ყველაზე უფრო მეტწილად ვლინდებოდა და გავლენასაც ახდენა. პირველ რიგში სხვადასხვა ეროვნული კუთვნილების შენაერთებს შორის პირაპირების (стыки) უზრუნველყოფას ითვალისწინებდნენ, რომლებიც უცხოელი სპეციალისტების შეფასებით, განსაკუთრებით მოწყვლადი გახლდათ. ნაწილებისა და ქვედანაყოფების მოქმედებები ამ უბნებზე დეტალურ შეთანხმებას მოითხოვდა. ამ მიზნით ნატო-ში სპეციალური დებულებები იყო შემუშავებული, რომლებიც ფლანგებზე (პირაპირებზე) ჯარების ამოცანების, აგრეთვე მათი დაფარვისა და ურთიერთმოქმედების ორგანიზებისთვის ძალების აღდგენის ვადების რეგლამენტაციას ახდენდა. მათ ურთიერთ მხარდაჭერისა და შეთანხმებული დარტყმების მიყენების გარანტია უნდა მიეცათ, ავიაციის დარტყმების ჩათვლით.
უცხოურ ბეჭდურ გამოცემებში ხაზი ესმებოდა, რომ კოალიციური გაერთიანებების შემადგენლობაში საბრძოლო მოქმედებების წარმოებისას განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენდა როგორც მოკავშირეთა, ისე მოწინააღმდეგეთა ჯარების ამოცნობა. ამიტომ უკვე მშვიდობიანობის დროს ნატო-ში შექმნილი იყო სპეციალური ინსტრუქციები ნაწილებისა და ქვედანაყოფების ურთიერთ ამოცნობაში, რომლებითაც ერთობლივად ჩატარებულ სწავლებებში სარგებლობდნენ. ისინი სხვადასხვანაირი სინათლის სიგნალების მიცემასა და სასიგნალო რაკეტების გამოყენებას ითვალისწინებდა.
სერიოზული ყურადღება ეთმობოდა საბატალიონო რგოლს, რომელიც კვალიფიციური თარჯიმნების დახმარებით ახორციელებდა კავშირს მეზობლებთან, მხარდამჭერ და უზრუნველმყოფ ქვედანაყოფებთან. კავშირგაბმულობაში ნატო-ს სარდლობის ერთერთ მოთხოვნას ამისთვის გამოყენებულ ტექნიკაში განსხვავებების აუცილებელი გათვალისწინება წარმოადგენდა. მაგალითად, აშშ არმიის ჯარების ფარული მართვის საშუალებები ვერ შეიძლებოდა სხვა ქვეყნების ნაწილებისა და შენაერთების მიერ ყოფილიყო გამოყენებული, ხოლო დასავლეთევროპული ქვეყნების არმიებში არსებული სადენებიანი კავშირგაბმულობის დახურვის ზოგიერთი აპარატურა კი ამერიკულთან შეუთავსებელი გახლდათ. ნატო-ში დადგენილი ჰქონდათ ერთიანი ტერმინოლოგია (განსაკუთრებით რომელიც არტილერიის მიერ ცეცხლის წარმოებასთან და მოწინააღნდეგის შესახებ მონაცემების გადაცემასთან იყო დაკავშირებული), შემუშავებული ჰქონდათ ინსტრუქციები, რომლებიც ბლოკის მონაწილე ყველა ქვეყნის ენებზე იყო თარგმნილი და საბრძოლო მოქმედებების მსვლელობისას, განსაკუთრებით “ბრიგადა – ბატალიონის” რგოლში, კავშირგაბმულობის სწორად შენარჩუნების საფუძველს წარმოადგენდა.
სადაზვერვო ინფორმაციის გაცვლას ასევე მნიშვნელოვანი ადგილი ეთმობოდა. უცხოელი სამხედრო სპეციალისტები თვლიდნენ, რომ მოწინააღმდეგის შესახებ ბლოკის ფარგლებში ინფორმაციის დაგროვება ეროვნული სარდლობების განკარგულებაში მათ არსებობაზე იყო ბევრად დამოკიდებული. გაერთიანებული სარდლობების მართვის პუნქტებში დაზვერვის მონაცემთა დამუშავების სპეციალური ჯგუფების შექმნა იგეგმებოდა. თითოეული მეთაური თავისი პასუხისმგებლობის ზოლში მოწინააღმდეგის შესახებ აუცილებელი ცნობების მოპოვების ორგანიზებასა და გაერთიანებულ სარდლობამდე მის მიწოდებაზე პასუხს პირადად აგებდა.
როგორც ბლოკის სამხედრო სპეციალისტები თვლიდნენ, ნატო-ში საბრძოლო მოქმედებების დაგეგმვის სტანდარტული ფორმის შემოღებამ 1970-იანი წლების მიწურულისთვის კოალიციური ჯარების მართვა არსებითად შეამსუბუქა. მაგრამ ჯერ კიდევ იყო განსხვავებები ტაქტიკური საკითხების გაგებაში, ჩანაფიქრის გრაფიკულ შესრულებაში, ზოგიერთ სპეციალურ ტერმინში და ა. შ. ამ ნაკლოვანებების მოცილება მეთაურების პირადი ურთიერთობის, აგრეთვე თარჯიმნებისა და კავშირგაბმულობის ჯგუფების გამოყენების გზით იგეგმებოდა.
ყველა დონის (ხარისხის) მეთაურები კოალიციის შემადგენლობაში საბრძოლო მოქმედებების წარმოებისას ჯარების მართვის უნარ-ჩვევებს ოპერატიულ და საბრძოლო მომზადებაში ერთობლივი ღონისძიებების მსვლელობისას იძენდნენ. ასე, ყოველწლიურ მანევრებზე “ოთემ ფორჯი” ნატო-ს სარდლობა მის მიერ შექმნილი გაერთიანებული შეიარაღებული ძალების მართვის სისტემის ეფექტურობას უშუალოდ ამოწმებდა, რომელსაც საფუძვლად წესდებები, დარიგებები და ეგრეთ წოდებული მუდმივად მოქმედი ინსტრუქციები ედო, რომლებიც ბრძოლასა და ოპერაციაში შენაერთებისა და გაერთიანებათა საბრძოლო გამოყენების წესრიგის რეგლამენტაციას ახდენდნენ. უკანასკნელები (ანუ მუდმივად მოქმედი ინსტრუქციები – ი. ხ.) 1970-იანი წლების მიწურულს შემუშავებული სახმელეთო ჯარებისა და ტაქტიკური ავიაციის მოქმედებათა ერთიანი წესდებების დამატებას წარმოადგენდა. მაგალითად, ნატო-ს სახმელეთო ჯარების წესდების შევსება 30-ზე მეტი ამგვარი ინსტრუქციით ხდებოდა. ესენი იყო: ოპერატიული ბრძანებები დამატებებით, ბრძანებები ზურგისა და მატერიალურ-ტექნიკურ უზრუნველყოფაში, მოხსენებები საავიაციო დარტყმების, საარტილერიო და ნაღმსატყორცნების დაშენის შედეგების შესახებ, ოპერატიული ცნობები (сводки), სადაზვერვო მოხსენებები (донесения), ფორმები საჰაერო გადაზიდვების დაგეგმვისთვის და ამის მსგავსი. ნატო-ს თითოეულ გაერთიანებულ ტაქტიკურ საავიაციო სარდლობას (გტას) ათეულობით თავისი მუდმივად მოქმედი ინსტრუქცია გააჩნდა.
კოალიციური ჯარების მართვის საკითხის წარმატებით გადაწყვეტას, უცხოელი სამხედრო სპეციალისტების აზრით, ხელს ასევე პირადი შემადგენლობის სწავლების, სწავლებათა და წვრთნების ჩატარების მეთოდიკების ერთიანი პროგრამების, აგრეთვე საბრძოლო მომზადების შედეგების შეფასების ერთიანი კრიტერიუმების შემოღებაც უწყობდა. ამ დოკუმენტებს არმიების ჯგუფებისა და გტას-ების შტაბები შეიმუშავებდნენ და საომარ მოქმედებათა თეატრებზე ნატო-ს გშძ-ის მთავარსარდლები ამტკიცებდნენ.
როგორც უცხოური ბეჭდური გამოცემები აღნიშნავდნენ, 1970-იანი წლების ბოლოს ბლოკის უმაღლესი სარდლობისა და შტაბების მიერ კოალიციური შეიარაღებული ძალების მართვის გარკვეული გამოცდილება იყო დაგროვებული განსხვავებული ეროვნული კუთვნილების ჯარების ჩართვით მსხვილი სწავლებების ჩატარებისას. ამას არცთუ უმნიშვნელო წილად უწყობდა ხელს ასევე ბლოკის ფარგლებში განხორციელებადი სტანდარტიზაციაც. კერძოდ, გფრ თავდაცვის მინისტრი გ. აპელი, აფასებდა რა ბუნდესვერისა და ნატო-ს სხვა ჯარების ერთობლივ მოქმედებებს სწავლებების “ოთემ ფორჯ-78” მსვლელობისას, აღნიშნავდა, რომ ზოგადი ურთიერთმოქმედება ბლოკის შეიარაღებულ ძალებში მთლიანობაში აწყობილი იყო (налажено), მაგრამ რჩებოდა პრობლემები, რომლებიც ენობრივ ბარიერთან და ტაქტიკურ რგოლში მართვის ორგანიზაციასთან გახლდათ დაკავშირებული, და რომლებიც ინფორმაციის დოკუმენტირებაში სტანდარტიზაციის შემდგომი გაღრმავების გზით უნდა გადაეწყვიტათ.
ამ პროცესში განსაკუთრებული როლი ნატო-ს სამხედრო კომიტეტს ეთმობოდა, რამდენადაც ის, როგორც ბლოკის უმაღლესი სამხედრო ორგანო, ჯარების მოქმედებათა ერთიანი სტრატეგიისა და ტაქტიკის შემუშავებაზე, აგრეთვე ზოგადი (საერთო) წესდებების, დარიგებებისა და სხვა დოკუმენტების მიღებაზე აგებდა პასუხს. კომიტეტი აგრეთვე ნატო-ს მასშტაბით ოპერატიული და საბრძოლო მომზადების ცენტრალიზებულ დაგეგმვას ახორციელებდა და სტანდარტიზაციის სფეროში შეთანხმებების შესრულებას აკონტროლებდა.
ამრიგად, საბჭოთა ავტორების დასკვნით, ჩრდილოატლანტიკური კავშირის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა ცდილობდა ეროვნული შეიარაღებული ძალების თავისი ინტერესებისადმი სრული დაქვემდებარებისთვის მეღწია. პირადი შემადგენლობის ანტისაბჭოთა და ანტიკომუნისტური სულისკვეთებით ფართო იდეოლოგიური დამუშავების ჩატარებასთან ერთად იგი ასევე იმპერიალიზმის აგრესიული გეგმების რეალიზებისთვის მკაფიოდ აწყობილი სამხედრო მექანიზმის შექმნისკენაც ისწრაფვოდა.
XIX. იმპერიალიზმის სამხედრო ბაზების სისტემა
საბჭოთა სამხედრო სპეციალისტების შეფასებით, 1970-იანი წლების მეორე ნახევარში იმპერიალიზმის ყველაზე უფრო რეაქციული წრეები, იარაღის ფაბრიკანტები და მილიტარისტები გაერთიანდნენ ფართო კამპანიაში განმუხტვისა და განიარაღების წინააღმდეგ. ისინი სულ უფრო და უფრო ხშირად ცდილობდნენ ძალით ჩაეხშოთ ხალხების განმათავისუფლებელი მოძრაობა, სხვა ქვეყნების საშინაო საქმეებშიც ერეოდნენ. ასრულებდა რა ამ რეაქციული წრეების ნებას, პენტაგონი, და მის კვალდაკვალ ნატო-ს ბლოკის ხელმძღვანელობაც, ხშირად გადახედავდნენ თავიანთ სამხედრო-პოლიტიკურ შეხედულებებს, სამხედრო სტრატეგიებსა და სტრატეგიულ კონცეფციებს. თუმცა კი მათ საფუძველს შეადგენდა საერთო დებულება: მისწრაფება უცხო ტერიტორიებზე საყრდენი პუნქტების სისტემის შექმნისკენ, რომლებიც შესაძლო იყო გამოეყენებინათ გლობალურ მასშტაბებში იმპერიალიზმის აგრესიული ჩანაფიქრების განხორციელებისთვის.
უცხო ტერიტორიებზე სამხედრო ბაზების განლაგების პოლიტიკა ისტორიულად დასაბამს კოლონიალიზმის ხანიდან ღებულობდა. ის უწინარეს ყოვლისა სამხედრო ფორპოსტების მშენებლობას ითვალისწინებდა. ემყარებოდნენ რა მათზე, კოლონიზატორებს მორჩილებაში ჰყავდათ დამონებული ხალხები. სამხედრო ბაზებმა იმპერიალიზმის ეპოქაში განსაკუთრებული მნიშვნელობა შეიძენეს. საბჭოთა ავტორების შეფასებით, კაპიტალისტურმა სახელმწიფოებმა მათი გამოყენება დაყოფილი მსოფლიოს გადანაწილებისთვის ბრძოლაში, ეროვნული დამოუკიდებლობისთვის ხალხების გამოსვლათა ჩასახშობად, მეტროპოლიებსა და კოლონიებს შორის შეტყობინების საზღვაო და საჰაერო გზების დაცვის მიზნით დაიწყეს. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ იმპერიალიზმის ე. წ. “საბაზო სტრატეგიამ” თავისი შემდგომი გავრცელება ჰპოვა. შეერთებულმა შტატებმა, აიღო რა საკუთარ თავზე საერთაშორიზო კაპიტალიზმის თავისებური გარანტის როლი, ბაზების გლობალური სისტემის შექმნა და მათზე უზარმაზარი ძალებისა და საშუალებათა გაშლა დაიწყო. მსოფლიო ბატონობისკენ მისწრაფებაში თეთრი სახლი თავისი საგარეოპოლიტიკური კურსის ამ ასპექტს განსაკუთრებით დიდ ყურადღებას უთმობდა. ჰ. კისინჯერის მოწმობით, “თვით ჩვენს სამხედრო ძალებსაც კი ჩვენ უმთავრესად მათ ხარჯზე ჩვენთვის აუცილებელი საავიციო ბაზების შეძენის შესაძლებლობის თვალსაზრისით ვუყურებდით”.
ომით გაჩანაგებული კაპიტალისტური სამყაროს ქვეყნების ეკონომიკური დამოკიდებულებისა და იმპერიალიზმის სამხედრო-პოლიტიკურ ბლოკებში თავისი გაბატონებული მდგომარეობის წყალობით, შეერთებულმა შტატებმა ომისშემდგომ წლებში სამხედრო ბაზების განტოტვილი სისტემის შექმნა შეძლო: სარაკეტო, საავიაციო, სამხედრო-საზღვაო, სახმელეთო და ზოგადი დანიშნულების ბაზებისა. ისინი, ჟურნალ “მილითერი რევიუს” მოწმობით, ქვაკუთხედად იქცა ამერიკული შეიარაღებული ძალების სტრატეგიული მობილურობის უზრუნველყოფაში და საშუალებას აძლევდა თეთრ სახლს ამერიკის კონტინენტისგან ყველაზე უფრო მოშორებულ ქვეყნებზე “მსოფლიოს კრიტიკული რაიონების საკუთარ ხელში შენარჩუნებისა და სტრატეგიული გამოყენების” გზით თავისი უზარმაზარი სამხედრო ძლიერებით მუდმივი და უშუალო ზემოქმედება მოეხდინა.
უცხოური ბეჭდური გამოცემების მონაცემების თანახმად, 1970-იანი წლების დასაწყისში პენტაგონი უცხო ტერიტორიებზე 400-ზე მეტ მსხვილ და დაახლოებით 3 ათას დამხმარე ბაზას ინახავდა (საყრდენი პუნქტების ჩათვლით), რომლებზედაც 1 მლნ.-ზე მეტი ადამიანი იყო განთავსებული. ყოველწლიურად ამ მილიტარისტულ ობიექტებზე 4-5 მლრდ. დოლარი იხარჯებოდა.
იმავე 1970-იანი წლების განმავლობაში ამერიკელებს ლიბიაში, პაკისტანსა და რიგ სხვა ქვეყნებში ბაზების დახურვა და დატოვება მოუხდათ. ზოგიერთ რეგიონში ვიეტნამში ომის დასრულებასთან დაკავშირებით მათი რაოდენობა შემცირებულ იქნა. რამდენადმე შემცირდა იმპერიალისტური ბლოკების შესაძლებლობები ნატო-ს სამხედრო ორგანიზაციიდან საფრანგეთის გასვლის გამოც. მაგრამ, საბჭოთა ავტორების შეფასებით, ეს იმას არ ნიშნავდა, რომ რეაქციულმა ძალებმა თავიანთი აგრესიული ჩანაფიქრების განხორციელებაზე ხელი აიღეს. მაგალითად, 1979 წლის დასაწყისისთვის პენტაგონის განკარგულებაში, მსოფლიოს 30-ზე მეტ ქვეყანაში, კიდევ 2 ათასზე მეტი სამხედრო ბაზა და პუნქტი რჩებოდა, მათზე დაახლოებით 460 ათასი ამერიკელი ჯარისკაცი და ოფიცერი მოითვლებოდა. გარდა ამისა, აშშ ცდილობდა თავისი “საბაზო სტრატეგიის” ორბიტაში მსოფლიოს ახალი რაიონები ჩაერთო, აგრეთვე დამატებითი საყრდენი პუნქტები შეექმნა იქ, სადაც ისინი უკვე არსებობდა.
ამ განტოტვილი საბაზო ობობას ქსელის მთავარი დანიშნულება თავის დროზე პენტაგონის წრეებთან დაახლოებულმა ამერიკელმა მიმომხილველმა ჰ. ბალდუინმა გახსნა (განმარტა). “სამხედრო ენით რომ ვთქვათ, – წერდა ის, – ჩვენ საზღვარგარეთ ავანპოსტების ხაზები გვჭირდება, რათა ომის წარმოება წარმატების იმედით შეგვეძლოს. საზღვარგარეთული ბაზები ჩვენ გვჭირდება როგორც ტრამპლინი რუსეთის ცენტრალურ რაიონებზე თავდასხმისთვის”. თუმცა კი, საბჭოთა ავტორების შეფასებით, მათი დანიშნულება ამით სულაც არ ამოიწურებოდა. ამერიკული ბაზები, იმის-და მიხედვით, თუ რომელ ქვეყნებში იყო ისინი განლაგებული, არცთუ იშვიათად ან დემოკრატიულ ძალებსა და სამხედრო ბლოკებში უმცროს პარტნიორებზე ზეწოლის საშუალების სახით გამოიყენებოდა, ან კიდევ როგორც ფორპოსტები, რომლებზე დაყრდნობითაც იმპერიალისტურ ძალებს ანტიხალხური რეჟიმებისთვის მხარდაჭერის აღმოჩენა, ნეოკოლონიალიზმის პოლიტიკის გატარება შეეძლოთ.
უცხო მიწებზე 1970-იანი წლების მიწურულში არსებობდა, და საკმაოდ განტოტვილადაც, დიდი ბრიტანეთის სამხედო ბაზების ქსელი. ისინი, მაგალითად, ჰიბრალტარში და კვიპროსზე მოქმედებდა, აგრეთვე სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ზოგიერთ ქვეყანაში და სხვა რაიონებშიც. მხედველობაში იყო მისაღები ისიც, რომ ევროპაში არცთუ ცოტა სამხედრო ობიექტი იყო, რომლებიც ნატო-ს დროშის ქვეშ მოქმედებდა, ფაქტიურად კი აშშ-ისა და დიდი ბრიტანეთის შეიარაღებულ ძალებს ეკუთვნოდა.
ჩვეულებრივ იმპერიალისტური დერჟავების მიერ უცხო ტერიტორიებზე ჯარების განლაგება ე. წ. ორმხრივი ხელშეკრილებების საფუძველზე ხორციელდებოდა. ასეთი შეთანხმებების შესაბამისად უცხოური ჯარები ხშირად ექსტერიტორიულობის უფლებით სარგებლობდნენ. ამასთან არცთუ იშვიათად სამხედრო ხელისუფალთა განსაკუთრებული იურისდიქციის დამყარებაც ხდებოდა ყველა იმ პირთან მიმართებაში, რომლებიც, მათი მოქალაქეობის-და მიუხედავად, ამ ობიექტების ტერიტორიაზე ცხოვრობდნენ ან მუშაობდნენ.
მთელი ომისშემდგომი პერიოდის მანძილზე პენტაგონი თავის სამხედრო ბაზებს სრულყოფდა, ახდენდა რა შეიარაღებული ბრძოლის ახალ საშუალებათა, და პირველ რიგში სარაკეტო-ბირთვულის, მოთხოვნებთან და შესაძლებლობებთან მათ შეგუებას (приспосабливая их к требованиям и возможностям новых средств вооружённой борьбы...). ამ მიზნით აშენებდნენ სასტარტო პოზიციებს მართვადი რაკეტების გასაშვებად, აგებდნენ საწყობებს ბირთვული საბრძოლო მასალების შესანახად, მუდმივად ანვითარებდნენ და სრულყოფდნენ კავშირგაბმულობის სისტემას და ა. შ.
როგორც უცხოურ ბეჭდურ გამოცემებში უსვამდნენ ხაზს, უცხო ტერიტორიებზე არსებული ბევრი საავიაციო ბაზა (მაგალითად, ესპანეთში ან მიკრონეზიაში) არა მხოლოდ ტაქტიკური, არამედ სტრატეგიული ავიაციისთვისაც იყო განკუთვნილი. ამასთან აეროდრომების ტევადობა მათზე ბაზირებული თვითმფრინავების რაოდენობის მკვეთრად გაზრდის შესაძლებლობასაც იძლეოდა. ასე, ვიეტნამში ომის ცალკეულ პერიოდებში ამერიკული სარდლობა სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში თავისი სტრატეგიული ავიაციის დაახლოებით ნახევარს უყრიდა ხოლმე თავს.
უცხოელი სამხედრო სპეციალისტები თვლიდნენ, რომ სამხედრო-საზღვაო ბაზები მოწოდებული იყვნენ ამერიკული ხომალდების, ავიაციისა და საზღვაო ქვეითი ჯარის ნაწილების ყოფნა უზრუნველეყოთ აშშ-დან ათასობით მილზე დაშორებულ რაიონებში. მათი აზრით, მუდმივად იზრდებოდა სამხედრო-საზღვაო ძალების (სზძ) როლი ძალის დემონსტრაციისა და სხვა ქვეყნებზე ზეწოლის მოხდენის საქმეში. აქ იმასაც ითვალისწინებდნენ, რომ იმპერიალისტური დერჟავებისთვის, სავსებით გასაგები მიზეზებით, უცხო ტერიტორიებზე თავიანთი ჯარების მსხვილი კონტინგენტების შენახვა სულ უფრო ძნელი ხდებოდა.
ამ მიმართებით აღსანიშნავი გახლდათ აღიარება, რომელიც აშშ შტაბების უფროსთა კომიტეტის ყოფილმა თავმჯდომარემ, ადმირალმა თ. მურერმა გააკეთა: “თუმცა კი შეერთებული შტატები ატარებს კიდეც გლობალურ პოლიტიკას (სახელშეკრულებო ვალდებულებებით 43 ქვეყანასთანაა დაკავშირებული), თანამედროვე ტენდენციები ისეთია, რომ ჩვენ კიდევ უფრო მეტ წინააღმდეგობას უნდა ველოდეთ უცხოურ ბაზებზე და უცხო ტერიტორიების თავზე ფრენებზე უფლებების მოცემაში. მალე შეიძლება დადგეს დრო, როცა მსოფლიოს ბევრ რაიონში ჩვენ ვერ შევძლებთ ჩვენი სახმელეთო ჯარებისა და სამხედრო-საჰაერო ძალების დაძვრას ჩვენთვის ხელმისაწვდომი პორტებისა და აეროდრომების მეშვეობით, როგორც ამას ლიბანში, დომინიკის რესპუბლიკასა და ვიეტნამში ვაკეთებდით. აქედან ამომდინარე, ამერიკული სამხედრო-საზღვაო ძალები მზად უნდა იყოს მსოფლიოს სხვადასხვა რაიონში სხვადასხვა მასშტაბის კონფლიქტებში პერიოდული გაუთვალისწინებელი მოქმედებებისთვის”. საბჭოთა ავტორების სიტყვით, იმპერიალისტური წრეების შეშფოთებანი ამაო არ იყო, რასაც იმ ხანებში ირანში დატრიალებული მოვლენები კიდევ ერთხელ ადასტურებდა, სადაც ხალხის მასები ქვეყანაში ამერიკული ყოფნის წინააღმდეგ გადაჭრით გამოვიდნენ.
1970-იანი წლების მიწურულს აშშ სამხედრო ბაზები ყველაზე უფრო დიდი რაოდენობით დასავლეთ ევროპაში (განსაკუთრებით მის ცენტრალურ ნაწილში) იყო კონცენტრირებული, რომელსაც ამერიკული იმპერიალიზმის “საბაზო სტრატეგიაში” მთავარი ადგილი ეკავა და მის მიერ სოციალისტურ სახელმწიფოთა წინააღმდეგ საომარი მოქმედებების მომზადებისა და წარმოებისთვის ძირითადი პლაცდარმის სახით განიხილებოდა. მხოლოდ გფრ-ის ტერიტორიაზე იმ ხანებში 200-ზე მეტი მსხვილი სამხედრო ობიექტი იყო განლაგენილი, რომლებშიც 225 ათასამდე ამერიკელი სამხედრო მოსამსახურე გახლდათ. ამავე რაიონში დიდი ბრიტანეთის სამხედრო ბაზებიც იყო შენარჩუნებული, მათში დისლოცირებული ინგლისური სახმელეთო ჯარების ძირითადი დაჯგუფებით – ბრიტანული რაინის არმიით, რომლის რიცხოვნებაც დაახლოებით 55 ათასი ადამიანს შეადგენდა. დასავლეთ ევროპაში შექმნილ სპეციალურ საწყობებში ამერიკული სარდლობის კონტროლის ქვეშ დაახლოებით 7 ათასი ბირთვული საბრძოლო მასალა ინახებოდა.
ევროპის ჩრდილოეთსა და სამხრეთში ნატო-ს მონაწილე ქვეყნების სამხედრო ბაზები ორ დიდ რკალს წარმოქმნიდნენ: ჩრდილოეთის რკალი დიდ ბრიტანეთს, ისლანდიას, ნორვეგიასა და დანიას გაივლიდა, სამხრეთისა კი – ესპანეთს, იტალიას, საბერძნეთს, თურქეთსა და ხმელთაშუა ზღვის კუნძულებს.
20 სხვადასხვა ამერიკული ბაზა (20,5 ათასი ადამიანი) იყო დიდ ბრიტანეთში. მათგან ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი გახლდათ – ატომური სარაკეტო წყალქვეშა ნავების ბაზირების მეწინავე პუნქტი ჰოლი-ლოხი, რომელზეც აშშ სზძ-ის ბალისტიკური რაკეტებითYაღჭურვილი ატომური წყალქვეშა ნავების (წნარბ) 14-ე ესკადრა იყო მიწერილი. პენტაგონი მნიშვნელოვან როლს ანიჭებდა თავის საავიაციო ბაზებსაც ამ ქვეყანაში, რომლებიც საბრძოლო ავიაციის სხვადასხვა გვარეობის თვითმფრინავების განთავსებისთვის გახლდათ გამოსადეგი, მათ შორის სტრატეგიული ბომბდამშენებისაც. აქ ასევე ამერიკული შეიარაღებული ძალების რიგი შტაბებიც იმყოფებოდა: აშშ სზძ-ისა ევროპულ ზონაში (ლონდონი), მე-3 საჰაერო არმიისა (მილდენჰოლი), წნარბ-ების 14-ე ესკადრისა (ჰოლი-ლოხი). დიდი ბრიტანეთის აღმოსავლეთ სანაპიროზე (მურის რაიონი) რადიოსალოკაციო პოსტი მოქმედებდა, რომელიც კლირისა (ალიასკა) და ტულეს (გრენლანდია) პოსტებთან ერთად სტრატეგიული რაკეტების გაშვებათა აღმოჩენისთვის იყო განკუთვნილი. მისი მშენებლობა აშშ-ს, ოფიციალური მონაცემებით, 120,4 მლნ. დოლარი დაუჯდა.
ისლანდიაში ამერიკული ბაზა კეფლავიკი იყო განლაგებული აშშ-ისა და ნატო-ს სზძ-ისა და სჰძ-ის ავიაციის უზრუნველყოფისთვის. მისი სტრატეგიული მნიშვნელობა იმ უმნიშვნელოვანესი კომუნიკაციების მახლობლობაში მდებარეობით განისაზღვრებოდა, რომლებიც ევროპისა და ჩრდილოეთ ამერიკის ქვეყნებს ერთმანეთთან აკავშირებენ. ამ მნიშვნელოვანი ობიექტის აღჭურვილობა სტრატეგიული, ტაქტიკური და სატრანსპორტო ავიაციის ყველა ტიპის თვითმფრინავების მიღების შესაძლებლობასაც იძლეოდა.
ნორვეგიაში, როგორც უცხოურ ბეჭდურ გამოცემებში იტყობინებოდნენ, აეროდრომები გარდერმუენი, ბუდიო და ბარდუფოსი მიწისქვეშა ანგარებითა და საწყობებით გახლდათ აღჭურვილი ნატო-ს გაერთიანებული სჰძ-ის ნაწილების ბაზირების შემთხვევისთვის, გარდა ამისა, 15 უმსხვილესი სამოქალაქო აეროდრომი იყო რეკონსტრუირებული ბლოკის სარდლობის მოთხოვნების შესაბამისად. ქვეყნის სანაპიროზე სამი სამხედრო-საზღვაო ბაზა, შვიდი ბაზირების პუქტი და მრავალრიცხოვანი ბუხტები იყო, რომლებიც შეიძლებოდა ნატო-ს ხომალდების განწერტილი ბაზირებისთვის გამოეყენებინათ. 1979 წლის დასაწყისში ამ ქვეყნის თავდაცვის მინისტრმა რ. ჰანსენმა ბეჭდური სიტყვის წარმომადგენლებს განუცხადა, რომ მთავრობას განზრახული ჰქონდა ნორვეგიის ტერიტორიაზე სამხედრო აღკაზმულობისა და ტექნიკის დასაწყობების შესახებ მიეღო გადაწყვეტილება დიდი ბრიტანეთისა და კანადის შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფებისთვის.
დანიაში ნატო-ს გაერთიანებული შეიარაღებული ძალების (გშძ) შტაბების ფართო ქსელი იყო გაშლილი, აგრეთვე სამი მსხვილი სამხედრო-საზღვაო ბაზა (კოპენჰაგენი, ფრედერიკსჰავნი, კორსიორი), ოთხი აეროდრომი, ასევე სხვა სამხედრო ობიექტებიც იყო შექმნილი. ბევრი მათგანი ნატო-ს ინფრასტრუქტურის პროგრამის მიხედვით გახლდათ აშენებული. დანიის მთავრობის თანხმობით 1951 წლიდან დანიის კუთვნილი გრენლანდია ნატო-ს სისტემაში ე. წ. “ამერიკული კონტინენტის უსაფრთხოების ზონაში” იყო ჩართული, რის შედეგადაც ის არქტიკაში ვრცელ ამერიკულ სამხედრო პლაცდარმად იყო გადაქცეული. აქ პენტაგონს ორი ავიაბაზა ჰქონდა აშენებული, მათ რიცხვში ყველაზე უფრო მსხვილი ამ ჩრდილოეთ რაიონებში – ტულე, აგრეთვე სზძ-ის ბაზირების რამდენიმე პუნქტი, გარდა ამისა, რადიოტექნიკური სადგურები იყო დაყენებული ბალისტიკური რაკეტების გაშვების ადრეული აღმოჩენისა და ამერიკული წნარბ-ების ნავიგაციის უზრუნველყოფისთვის.
იმპერიალიზმის საყრდენი პუნქტების განტოტვილი სისტემა ევროპული კონტინენტის სამხრეთ ნაწილშიც გახლდათ შექმნილი. კერძოდ, ესპანეთის ტერიტორიაზე აშენებული იყო მსხვილი ამერიკული ავიაბაზები ტორეხონში (მადრიდის მახლობლად) და სარაგოსაში, აგრეთვე მნიშვნელოვანი საავიაციო და საზღვაო კომპლექსი როტაში ატლანტიკურ სანაპიროზე. აღნიშნული ობიექტების პერსონალი 9 ათას ადამიანს აღემატებოდა. პირველი შეთანხმება ამ ბაზების აგებაზე აშშ-მ 1953 წელს დადო ფრანკოს მთავრობასთან. ხელშეკრულება 1970 წელს იქნა გაგრძელებილი, ხოლო შემდეგ 1975 წელს კი ხელახლა დაიდო. ესპანეთში აშშ სამხედრო ბაზების სისტემაში ყველაზე უფრო მნიშვნელოვან როლს 1979 წლის მდგომარეობით თამაშობდა როტა, რომელიც რაკეტებით “პოსეიდონი” აღჭურვილი წნარბ-ების 16-ე ესკადრის დისლოკაციის პუნქტი გახლდათ. აეროდრომზე როტაში ძირითადად საზღვაო ავიაციის თვითმფრინავ-მზვერავები იყვნენ ბაზირებულნი, რომლებიც ჰიბრალტარის სრუტესთან მისადგომებზე ეწევოდნენ მეთვალყურეობას ატლანტის ოკეანისა და ხმელთაშუა ზღვის მხრიდან. აფასებდა რა აშშ-თვის ამ ქვეყნის სტრატეგიულ მნიშვნელობას, ჟურნალი “მილითერი რევიუ” მიუთითებდა, რომ “ესპანეთს არა მხოლოდ მომგებიანი პოზიცია ეკავა, წარმოადგენს რა დამაკავშირებელ რგოლს ხმელთაშუა ზღვის ძირითად პორტებთან, არამედ ასევე ნატო-ს თავდაცვით სტრუქტურასაც სამხრეთ ფლანგზე ზურგიდან ამაგრებდა”.
უცხოური ბეჭდური გამოცემები აღნიშნავდნენ, რომ ესპანელი ხალხის გამოსვლები ამერიკული სამხედრო ყოფნის ლიკვიდაციის მოთხოვნით სულ უფრ ფართო ზომებს ღებულობდა. სწორედ მათი გავლენით პენტაგონი იძულებული იყო წნარბ-ების 16-ე ესკადრის სამხედრო-საზღვაო ბაზა როტადან კინგს-ბეიში (ჯორჯიის შტატი, აშშ) პერებაზირების შესახებ მიეღო გადაწყვეტილება, რომლის განხორციელებაც 1979 წელს იგეგმებოდა.
პენტაგონის “საბაზო სტრატეგიაში” არანაკლებ მნიშვნელოვანი ადგილი ეთმობოდა იტალიას, რომელმაც ნატო-ს წევრი ქვეყნის სახით ნება მისცა შეერთებულ შტატებს ნეაპოლში მე-6 ფლოტის სანაპირო შტაბი განელაგებია. ეს ფლოტი, უცხოელი სპეციალისტების შეფასებით, სამხრეთ-ევროპულ საომარ მოქმედებათა თეატრზე (ომთ) ბლოკის დამრტყმელი სზძ-ის ძირითად ძალებს წარმოადგენდა და ჩვეულებრივ ორ ავიამზიდს (160-180 საბრძოლო თვითმფრინავით მათ ბორტზე), ორ-სამ სარაკეტო კრეისერს, 20-მდე საესკადრო ნაღმოსანსა და ფრეგატს, რამდენიმე ატომურ წყალქვეშა ნავს, სადესანტო ხომალდებს, დამხმარე გემებს, აგრეთვე საბაზო-საპატრულო ავიაციის თვითმფრინავებს მოიცავდა. ნეაპოლში არსებული ნაგებობების (сооружения) გარდა, აშშ-მ ააგო აეროდრომი საბაზო ავიაციისთვის სიგონელაში (კუნძული სიცილია) და დიდი რაოდენობით საყრდენი პუნქტები იტალიის 25-ზე მეტ რაიონში. ამ სამხედრო ობიექტებს კავშირგაბმულობის თანამედროვე საშუალებები, სხვადასხვანაირი სასაწყობო და სხვა აღჭურვილობა გაჩნდათ. ნატო-ს პროგრამის მიხედვით აქ ასევე აეროდრომების ფართო ქსელი იყო შექმნილი ტაქტიკური ავიაციის ბაზირებისთვის (ავიანო, კატანია და სხვები). უცხოური ბეჭდური გამოცემების შეტყობინებებით, ამერიკელები, გააჩნდათ რა ამ ქვეყანაში სხვადასხვა დანიშნულების მნიშვნელოვანი ბაზები და საყრდენი პუნქტები (საზღვაო, საავიაციო, ზოგადი დანიშნულების, მომარაგების, კავშირგაბმულობისა და ა. შ.), აქ 10 ათასზე მეტ სამხედრო მოსამსახურეს ინახავდნენ.
როცა სამხედრო მიმართებით ამ მნიშვნელოვანი რაიონის პენტაგონისთვის მნიშვნელობაზე ლაპარაკობდა, დასავლური პრესა ხაზს უსვამდა: “შეერთებული შტატები შეძლებს შეეგუოს (შეეწყოს, приспособиться), თუმცა კი ძალედ მტკივნეულად, ხმელთაშუა ზღვაში სხვა ობიექტების დაკარგვას. მაგრამ ის ვერ შეძლებს, თავისი ძალების არსებული განლაგების დაკარგვის შემთხვევაში, ეფექტურად მოქმედებდეს ამ ზღვაში იტალიური ბაზების გარეშე”.
არცთუ ცოტა ამერიკული და ნატო-ური ბაზა იყო თავმოყრილი საბერძნეთში. მათი შექმნისას ატლანტიკელი სტრატეგები ითვალისწინებდნენ, რომ იმ საჰაერო და საზღვაო გზების გზაჯვარედინზე განლაგებული ეს ქვეყანა, რომლებიც ევროპას ახლო აღმოსავლეთთან და აფრიკასთან აკავშირებს, სოციალისტური თანამეგობრობის სახელმწიფოთა საზღვრებსაც ებჯინებოდა. უცხოური სამხედრო აეროდრომები განლაგებული იყო სუდაში (კუნძული კრეტა), საბერძნეთის კონტინენტურ ნაწილში. კ. კრეტაზე ასევე მე-6 ფლოტის კავშირგამბულობის კვანძიც იმყოფებოდა. ამერიკელ სამხედრო მოსამსახურეთა რიცხოვნება 3 ათას ადამიანზე მეტს შეადგენდა.
ცნობილი იყო, რომ 1974 წლის აგვისტოდან საბერძნეთს ნატო-ში განსაკუთრებული ადგილი ეკავა. მან ბლოკის სამხედრო ორგანიზაციიდან თავისი გასვლისა და ქვეყნის ტერიტორიაზე განლაგებული ამერიკული ჯარების სტატუსის გადახედვის შესახებ განაცხადა. მოვლენების ასეთი განვითარებით უკიდურესად შეშფოთებულმა შეერთებულმა შტატებმა საბერძნეთს მის ტერიტორიაზე ამერიკული ბაზების უწინდელი მდგომარეობის შენარჩუნებისთვის თითქმის 1 მლრდ. დოლარი შესთავაზა. საბერძნეთის მთავრობამ, უცხოური ბედური გამოცემების შეტყობინებებით, 1976 წელს ასეთ ხელშეკრულებას ხელი მოაწერა, მაგრამ საბოლოო გადაწყვეტილება ამ საკითხზე მაინც არ მიუღია. 1979 წლის პირველ თვეებში ოკეანსმიღმელი სტრატეგები ყველაფერს აკეთებდნენ, რათა ათენი აეძულებინათ ბაზების შესახებ ახალი ხელშეკრულების რატიფიკაცია მოეხდინა და ქვეყანა ნატო-ს სამხედრო ორგანიზაციაში დაებრუნებინა. ისინი იქიდან ამოდიოდნენ, რომ ამერიკული სამხედრო ყოფნა საბერძნეთსა და თურქეთში “საიმედოდ უზრუნველყოფს ნატო-ს აღმოსავლეთ ფლანგს”. ასეთი სტატუსის დასუსტება კი აღმოსავლეთ ხმელთაშუა ზღვაში საყრდენ პუნქტებთან ხელმისაწვდომობის შემცირების გზით “ძირს გამოუთხრის აშშ-ის ძლიერებას არა მხოლოდ სამხედრო ბალანსში ევროპაში, არამედ ასევე ძალთა ბალანსშიც ახლო აღმოსავლეთის მთელი სანაპიროს გაყოლებაზე”.
თურქეთში 1970-იანი წლების მიწურულს 40-მდე ამერიკული სამხედრო ობიექტი მოითვლებოდა, მათ რიცხვში 26 ბაზა, რომელთა პერსონალიც 4,8 ათას ადამიანს შეადგენდა. მათგან უმთავრესები ინჯირლიკსა (ადანა) და ქ. იზმირში იმყოფებოდა. ქალაქების სინოპის, ყარამიურსელის, დიარბაქირის, ბიოლბაშის რაიონებში დაზვერვის პოსტები იყო განლაგებული, რომლებიც “საბჭოთა საქმიანობის” შესახებ ჯაშუშური ცნობების მიღებაზე გახლდათ დამიზნებული. ცნობილი იყო, რომ თურქეთის მთავრობამ 1975 წლის ივლისში თავის ტერიტორიაზე ამერიკული ბაზების ფუნქციონირება შეაჩერა. მან ეს აშშ შეიარაღების მიწოდებაზე ემბარგოს საპასუხოდ მოახდინა, რომელიც კონგრესმა 1974 წლის კვიპროსის კრიზისის შემდეგ დააწესა. ანკარამ მაშინ იმის თაობაზე გამოაცხადა, რომ ის ყველა ამერიკულ ნაგებობაზე იღებდა კონტროლს, და რომ მომავალში ისინი მხოლოდ ნატო-ს ინტერესებში იქნებოდა გამოყენებული. მაგრამ 1978 წლის 4 ოქტომბერს (ემბრგოს მოხსნაზე საპასუხოდ) თურქეთის მთავრობამ ამერიკული ბაზების დროებითი სტატუსისა და მათი საქმიანობის განახლების შესახებ მიიღო დადგენილება.
ირანში მოვლენებთან დაკავშირებით ნატო-ს მმართველი წრეების მხრიდან თურქეთზე ზემოქმედება მნიშვნელოვნად გაძლიერდა. აშშ-ის, გფრ-ის, საფრანგეთისა და დიდი ბრიტანეთის წარმომადგენლებმა სასწრაფო თათბირი მოიწვიეს თურქეთისთვის, როგორც ახლო აღმოსავლეთში დასავლეთის ერთერთი “ბურჯისთვის” ეკონომიკური დახმარების პროგრამის გამომუშავების მიზნით. ირანის ტერიტორიიდან აშშ მხედრიონის (военщина) იძულებითმა წასვლამ, უცხოელი სპეციალისტების შეფასებით, მსგავსი მლიტარისტული ობიექტების მნიშვნელობა აამაღლა თურქეთში, რომელიც საბჭოთა კავშირს ესაზღვრებოდა. 1979 წლის პირველ ნახევარში ამ ქვეყანაში ამერიკული ჯარების მუდმივი სტატუსის დადგენის შესახებ მოლაპარაკებები წარმოებდა.
გაზეთ “ნიუ-იორკ ტაიმსის” შეტყობინებით, ამერიკელები ჯერ კიდევ 1979 წლის იანვარში შეუდგნენ საიდუმლო ელექტრონული მოწყობილობის ირანიდან თურქეთში გატანას.
როგორც უცხოურ ბეჭდურ გამოცემებში ესმებოდა ხაზი, შაჰის რეჟიმის დაცემის შემდეგ ირანში ამერიკული ინტერესებისგან ნანგრევების გორაღა იყო დარჩენილი. ამ ქვეყნის ახალი ხელისუფლების წარმომადგენელთა განცხადებით, ირანი საბჭოთა კავშირთან მეგობრული ურთიერთობების შენარჩუნებისკენ ისწრაფვოდა და უარს აცხადებდა სსრკ-ის წინააღმდეგ აგრესიის ან მტრული პროპაგანდისთვის აშშ-ის ბაზის როლი შეესრულებინა.
ითვალისწინებდნენ რა ხალხების ბრძოლის სულ უფრო გაფართოებას, რომელიც ამ რეგიონის ქვეყნებში შეერთებული შტატების სამხედრო ყოფნის წინააღმდეგ იყო მიმართული, პენტაგონის სპეციალისტები ხაზს უსვამდნენ, რომ “აშშ-ის ვერც ერთი საღად მოაზროვნე სტრატეგი ვერ შეძლებს არსებული საბაზო ნაგებობების საფუძველზე ხმელთაშუა ზღვაში ამერიკული სამხედრო ყოფნის მომავლის დაგეგმვას: ის იძულებული იქნება სერიოზულად იზრუნოს სათადარიგო ვარიანტების თაობაზე”. და ასეთ ვარიანტებს კიდეც ამუშავებდნენ. 1979 წლის პირველ თვეებში, უცხოური პრესის მონაცემების თანახმად, წარმოებდა მოლაპარაკებები ისრაელის მთავრობასთან ოკუპირებულ არაბულ ტერიტიორიებზე აშშ-თვის სამხედრო ბაზების გადაცემის შესახებ და ამერიკული ხომალდების ბაზირებისთვის პორტ ჰაიფას ტერიტორიის იჯარით აღების შესახებაც. გარდა ამისა, ბაზების მიცემაზე ეგვიპტეც დაეთანხმა.
[ამის შემდეგ ლაპარაკი იყო ამერიკული სამხედრო ყოფნის თაობაზე იაპონიაში, სამხრეთ კორეაში, ფილიპინებზე, მიკრონეზიაში, ინდოეთის ოკეანესა და სამხრეთ ამერიკაში, რაც ნატო-ს ბლოკის თემას სცილდებოდა და ამჯერად ჩვენი მკითხველის ყურადღებას მათზე არ შევაჩერებთ]
ზღვისიქითა ბაზებზე თავისი შეიარაღებული ძალების სწრაფი გაძლიერებისთვის აშშ-ში “ორმაგი ბაზირების” შენაერეთები იყო შექმნილი, რომელთა პირადი შემადგენლობაც მსუბუქი შეიარაღებით აშშ-ის კონტინენტურ ნაწილში გახლდათ დისლოცირებული, ხოლო ტექნიკა კი ევროპის სტრატეგიულად მნიშვნელოვან რაიონებში საწყობებში იმყოფებოდა. ვითარების გამწვავების პირობებში ამ შენაერთების პირადი შემადგენლობა შესაბამის რაიონში სწრაფად შეიძლებოდა გადაესროლათ.
ჟურნალი “მილითერი რევიუ” ხაზს უსვამდა, რომ 70-80-იან წლებში აშშ შეარაღებული ძალების “მეწინავე ბაზირებისა” და სამხედრო ბაზების კონკრეტული განლაგების შესახებ საკითხის გადაწყვეტისას ყველა ფაქტორის გულდასმით შესწავლა იქნებოდა საჭირო, რათა თავიდან აეცილებინათ ისეთი მდგომარეობა, როცა პოლიტიკურ მოსაზრებებს შეიძლებოდა იმ სამხედრო უპირატესობების გამოყენებისთვის შეეშალათ ხელი, რომლებსაც ჯარების პერედისლოკაციის ასეთი ხერხი იძლეოდა. შენაერთები და ნაწილები, აგრძელებდა ჟურნალი, შეძლებისდაგვარად ისეთ ტერიტორიებზე უნდა ყოფილიყვნენ დისლოცირებულნი, რომლებიც აშშ-ის ან მის მოკავშირეთა კონტროლის ქვეშ იმყოფებოდა.
მაგრამ, საბჭოთა ავტორების შეფასებით, თვით აშშ-ის მოკავშირეთა ქვეყნებშიც კი იზრდებოდა მოთხოვნები ამერიკული სამხედრო-პოლიტიკური ზეწოლისთვის მოეღოთ ბოლო ან სულ მცირე შეეზღუდათ მაინც. ამ ფონზე უკიდურესად უბადრუკად გამოიყურებოდა ჩინეთის ხელმძღვანელობის პოლიტიკა, რომელიც მსოფლიოს ყველა რაიონში აშშ-ის “სამხედრო ყოფნის” ზრდის მომხრედ გამოდიოდა.
საბჭოთა ავტორების დასკვნით, პოზიტიური ცვლილებები საერთაშორისო არენაზე სულ უფრო თვალსაჩინოდ ახდენდა იმპერიალისტური სტრატეგიის მანკიერების დემონსტრირებას, რომლის შესაბამისადაც იმყოფებოდნენ უცხო ტერიტორიებზე აშშ-ისა და ნატო-ს სხვა ქვეყნების სამხედრო ბაზები, რომლებიც იმპერიალიზმის აგრესიული პოლიტიკის მიზნებს ემსახურებოდნენ და ხალხების უსაფრთხოებისთვის მუქარას წარმოადგენდნენ.
XX. “თანამშრომლობის” წინააღმდეგობანი
კაპიტალისტური სამყაროს ქვეყნებს შორის საავიაციო ტექნიკის შემუშავებასა და წარმოებაში 1970-იან წლებში წამყვანი ადგილი აშშ-ს ეკავა. მაგრამ როგორც უცხოური ბეჭდური გამოცემები აღნიშნავდნენ, 70-იანი წლების მეორე ნახევარში სამხედრო და სამოქალაქო თვითმფრინავმშენებლობაში დასავლეთევროპული ქვეყნების პოზიციების გაძლიერების ტენდენცია დაისახა. ამას მნიშვნელოვან ხარისხად უწყობდა ხელს ამერიკული ფირმებისგან პატენტებისა და ლიცენზიების შეძენა, აშშ-ში განხორციელებად ახალი თვითმფრინავების შექმნის პროგრამებში დასავლეთ ევროპის სახელმწიფოთა მონაწილეობა, აგრეთვე საავიაციო ტექნიკის გამომშვებ დასავლეთევროპულ ფირმებს შორის კავშირების განვითარება.
ავიამრეწველობაში დასავლეთ ევროპის ქვეყნების კოოპერაცია, რომელიც მოწოდებული გახლდათ უზარმაზარი მოგებები უზრუნველეყო მონოპოლიებისთვის და მათი პროდუქცია მწვავე კონკურენტულ ბრძოლაში ოკეანსმიღმურ ნაკეთობათა შემოტევის (მოწოლის, натиск) მოგერიების უნარის მქონედ ექცია, საკუთარ თავში მწვავე წინააღმდეგობებს თავადაც შეიცავა. ისინი ე. წ. “თანამშრომლობის” განვითარებისას წარმოიქმნებოდა და ყველაზე უფრო მკაფიოდ ახალი მოდელის თვითმფრინავების შექმნის დროს ვლინდებოდა.
ასეთ უთანხმოებათა ძირითადი მიზეზი ერთობლივი პროექტების შემუშავებაში მონაწილე თითოეული ქვეყნის მისწრაფებაში მდგომარეობდა, რომ თავისთვის ყველაზე უფრო მეტი მოგების მიღება უზრუნველეყო. გარდა ამისა, სხვადასხვა სახელმწიფოები თავიანთი სამხედრო-საჰაერო ძალების (სჰძ) შეკვეთების მიხედვით, საავიაციო ტექნიკას სხვადასხვანაირ, ზოგჯერ ურთიერთსაპირისპირო მოთხოვნებსაც კი უყენებდნენ. ასე, დიდი სიძნელეები წარმოიქმნა დიდი ბრიტანეთის, საფრანგეთისა და გფრ-ის მიერ ერთობლივი შემუშავებისთვის თვითმფრინავების პროექტების არჩევის პრობლემის გადაწყვეტისას, რომლებიც “ჰარიერი”, “იაგუარი” და F-4 ტიპის გამანადგურებლების შეცვლისა და მომავალში შეიარაღებაში ყოფნისთვის იყო განკუთვნილი. ამ ქვეყნების სპეციალისტები იმის შესახებ დასკვნამდე მივიდნენ, რომ პროექტს მრავალმიზნობრივი საბრძოლო თვითმფრინავის შექმნა უნდა გაეთვალისწინებინა, რომელიც საჰაერო ბრძოლაში უპირატესობას უზრუნველყოფდა და იმავე დროს მიწისზედა მიზნებისთვის დარტყმების მიყენებაც წარმატებით შეეძლებოდა. თუმცა კი საფრანგეთის წარმომადგენლები თვლიდნენ, რომ მისი ძირითადი დანიშნულება პირველი უნდა ყოფილიყო, ხოლო გფრ-ის წარმომადგენლები კი – მეორე. ინგლისელი სპეციალისტების აზრით, აუცილებელი იყო, რათა მას ორივე მოთხოვნა თანაბარი ხარისხით ეფექტურად დაეკმაყოფილებინა.
1979 წლის მეორე ნახევარში ახალი სამხედრო თვითმფრინავების შექმნის მთავარ პროექტებს, რომლებშიც უმსხვილესი კაპიტალისტური ქვეყნები მონაწილეობდნენ, “ტორნადო” და F-16 პროექტები წარმოადგენდა.
მრავალმიზნობრივი გამანადგურებლის “ტორნადოს” შექმნის პროგრამა 1960-იანი წლების ბოლოდან მუშავდებოდა (იხ. ნახატი). შეთანხმებას, რომელიც მის განხორციელებაში ერთობლივ მონაწილეობას ითვალისწინებდა, 1968 წელს ხელი გფრ-ის, დიდი ბრიტანეთისა და ნიდერლანდების წარმომადგენლებმა მოაწერეს. მაგრამ მალევე ჰოლანდიურმა მხარემ, რომელსაც მისთვის შეთავაზებული პირობები არ აკმაყოფილებდა და იმ ძალზედ მნიშვნელოვანი ხარჯებითაც შეშფოთებული გახლდათ, რომელთა გაღებაც მას მოუხდებოდა, პროგრამაში მონაწილეობაზე უარი განაცხადა. ნიდერლანდების ადგილი ნატო-ს ხელმძღვანელობის ზეწოლით იტალიამ დაიკავა. მაგრამ მის მთავრობას, რომელიც ქვეყანაზე დაკისრებულ ვალდებულებათა ეკონომიკურ მიზარშეწონილობაში დარწმუნებული არ იყო, ხანგრძლივი დროის მანძილზე გაურკვეველი პოზიცია ეკავა. მხოლოდ 1977 წლის იანვარში მოიწონა ოფიციალურად პარლამენტმა იტალიური სჰძ-თვის ახალი მოდელის მანქანების წარმოებაში იტალიის მონაწილეობა.
ზემოხსენებულმა პარტნიორებმა დიდი შრომის გაწევით მოახერხეს საწარმოო პროგრამის მიხედვით ვალდებულებათა განაწილებაში, აგრეთვე შემუშავებაზე ხარჯების შესახებაც მისაღებ შეთანხმებამდე მისვლა. 1979 წლის შუა თვეებში მონაწილეებს შორის კაპიტალდაბანდებანი შემდეგნაირად ნაწილდებოდა. შემუშავების ხარჯები: დიდი ბრიტანეთი და გფრ – 44,5-44,5 %, იტალია – 11 %. წარმოების ხარჯები: დიდი ბრიტანეთი – 47,64 %, გფრ – 40 და იტალია – 12,36 %. საბჭოთა ავტორების შეფასებით, პროცენტების მეასედი წილები მჭერმეტყველურად მოწმობდა იმის შესახებ, თუ პარტნიორებს შორის რამდენად მწვავე ბრძოლა წარმოებდა.
ერთი თვითმფრინავის “ტორნადოს” წარმოება გამანადგურებელ-ბომბდამშენის ვარიანტში 6,34 მლნ. გირვანქა სტერლინგი უჯდებოდათ, ხოლო გამანადგურებელ-დამჭერისა კი – 7,72 მლნ. გირვანქა სტერლინგი. ოფიციალური მონაცემების მიხედვით, პროგრამის განხორციელების დასაწყისიდან განვლილი პერიოდის მანძილზე, ერთი თვითმფრინავის წარმოების ღირებულება 23,5 %-ით იყო გაზრდილი (ფასების ინფლაციური ზრდა და ვალუტების კურსის ცვლილება მხედველობაში არ მიიღებოდა). აღნიშნული მოდელის მანქანების მიწოდებათა საერთო ღირებულება 4,8-5,3 მლრდ. გირვანქა სტერლინგს შეადგენდა. შეიარაღების, მიწისზედა აღჭურვილობისა და სათადარიგო ნაწილების გათვალისწინებით ის კიდევ 2,7-4 მლრდ.-ით გაიზრდებოდა.
პრაქტიკულად ყველა კომერციული ოპერაციის ხელმძღვანელობა კონსორციუმ “პანავიას” ეკისრებოდა, რომელიც მოიცავს ფირმებს: “ბრიტიშ აეროსპეისი” (ინგლისური), “მესერშმიტ-ბიოლკოვ-ბლომი” (დასავლეთგერმანული) და “აერიტალია” (იტალიური). “ბრიტიშ აეროსპეისს” ფუზელაჟის ცხვირისა და კუდის ნაწილები უნდა ეწარმოებინა, “მესერშმიტ-ბიოლკოვ-ბლომს” – ძირითადი ნაწილი, “აერიტალიას” – მზიდი სიბრტყეები. გარდა ამისა, სამუშაოებში მონაწილეობას 500-ზე მეტი სხვადასხვა ფირმა ღებულობდა, რომლებსაც ქვესაიჯარო კონტრაქტები ან უკვე მიღებული ჰქონდათ ან შემდეგ მიიღებდნენ.
“პანავია” მჭიდროდ იყო დაკავშირებული აღნიშნულ პროგრამაში მონაწილეობისთვის სპეციალურად შექმნილ კონსორციუმთან “ტურბო იუნიონი”, რომელიც თვითმფრინავ “ტორნადოსთვის” ძრავს RB-199 შეიმუშავებდა. მასში შევიდნენ ინგლისური კომპანია “როლს-როისი”, დასავლეთგერმანული “მოტორენ უნდ ტურბინ იუნიონ” და იტალიური “ფიატი”. აღნიშნული მოდელის თვითმფრინავის ელექტრონული აღჭურვილობით უზრუნვლყოფაში მონაწილეობენ ფირმები ეასამს-ი (ЭАСАМС, დიდი ბრიტანეთი), ესგ (ЭСГ, გფრ) და სია (СИА, იტალია). მათ აქციონერებს უმსხვილესი დასავლეთევროპული და ამერიკული კომპანიები წარმოადგენდნენ. პროგრამა “ტორნადოსთან” დაკავშირებულ სამუშაოებში მონაწილეობას ასევე ამერიკული მონოპოლიებიც ღებულობდნენ (ისინი, კერძოდ, სტენდებს აწვდიდნენ ძრავების გამოცდებისთვის).
მონაწილე ქვეყნებს შორის უთანხმოებები წარმოიქმნა ასევე საკითხშიც შესასყიდი თვითმფრინავების რაოდენობის შესახებ. თავიდან სამი სახელმწიფოს სჰძ-თვის 920 მანქანის წარმოება იგეგმებოდა. მოგვიანებით ეს რიცხვი 809-მდე იქნა შემცირებული, ამასთან გფრ-თვის 324 მანქანის გამოშვებას ვარაუდობდნენ, დიდი ბრიტანეთისთვის – 385-ის და იტალიისთვის კი – 100-სა. 1979 წლის მაის-ივნისში მყარი შეკვეთები (მხოლოდ) 314 ერთეულზე იყო განთავსებული.
კომპანიები, რომლებიც თვითმფრინავ “ტორნადოს” შემუშავებასა და წარმოებაში მონაწილეობდნენ, წარმოების გაფართოებას საექსპორტოდ მიწოდებების ხარჯზე იმედოვნებდნენ და ამით მნიშვნელოვან მოგებათა მიღების უზრუნველყოფასაც. ასე, ფირმა “მესერშმიტ-ბიოლკოვ-ბლომის” წარმომადგენლები თვლიდნენ, რომ უახლოეს რვა-ათ წელიწადში (ე. ი. 1986-88 წლების ჩათვლით) მას მოგებების 50 %-მდე აღნიშნულ პროგრამაში მონაწილეობასთან დაკავშირებით შეუვიდოდა.
საბჭოთა ავტორები აღნიშნავდნენ, რომ, თუმცა კი პარტნიორებს შორის წარმოების საკითხებში უთანხმოებები პრაქტიკულად არ წყდებოდა, იმ შემთვევებში, როცა საქმე მსოფლიო არენაზე თვითმფრინავების გასაღების ორგანიზებამდე მიდიოდა, “პარტნიორები” ჩვეულებრივ ერთიანი ფრონტით გამოდიოდნენ. მანქანების “ტორნადო” შესაძლო მყიდველებად კანადა და ავსტრალია ითვლებოდნენ. მაგრამ ამ ქვეყნებისთვის თვითმფრინავების მიყიდვა ბევრად იქნება დამოკიდებული იმაზე, შეძლებენ თუ არა დიდი ბრიტანეთის, გფრ-ისა და იტალიის მთავრობები სამხედრო ან ეკონომიკური თანამშრომლობის უფრო მეტად ხელსაყრელი პირობების შეთავაზებას, ვიდრე ამერიკული და ფრანგული ფირმები, რომლებიც F-16, F-14, F-15, “მირაჟ” F1-E და სხვა თვითმფრინავებს აწარმოებენ. უეჭველი მხოლოდ ის იყო, რომ მსოფლიო ბაზარზე “ტორნადო” თვითმფრინავების მიწოდებათა საკითხი განვითარებულ კაპიტალისტურ სახელმწიფოებს შორის წინააღმდეგობათა კიდევ ერთი წყარო იქნებოდა.
მსუბუქი ტაქტიკური გამანადგურებლის F-16 შემუშავების პროგრამა ამერიკული კომპანიის “ჯენერალ დაინემიქსის” მიერ 1972 წლიდან ხორციელდებოდა. 1975 წლის ივნისში დასავლეთ ევროპის ოთხმა სახელმწიფომ, რომლებიც ნატო-ს ბლოკში შედიოდნენ (ბელგია, დანია, ნიდერლანდები და ნორვეგია), ხანგრძლივი დიპლომატიური დემარშებისა და პარლამენტებსა და პრესაში განხილვების შემდეგ, საზოგადოების პროტესტების მიუხედავად, თავიანთი გადაწყვეტილების შესახებ განაცხადეს მათ შეიარაღებაში მყოფი F-104 თვითმფრინავები მსუბუქი გამანადგურებლებით F-16 შეეცვალათ. მათ შექმნეს კონსორციუმი, რომელიც აშშ-ის ფირმებთან ერთად სათავო სერიის ნიმუშების წარმოებასა და გამოცდებში ღებულობდა მონაწილეობას, ასევე სერიულ წარმოებასა და გასაღებაშიც უნდა მონაწილე გამხდარიყო. ამერიკულმა ფირმებმა “ჯენერალ დაინემიქსმა” და “პრატ უიტნიმ” (უკანასკნელი ამ მანქანებისთვის ძრავებს აწარმოებდა) აღნიშნულ კონსორციუმთან 1,5 მლრდ. დოლარზე მეტ თანხაზე კონტრაქტები დადეს.
კონტრაქტებში მონაწილე დასავლეთევროპულმა ქვეყნებმა თავდაპირველად 348 F-16 თვითმფრინავი შეუკვეთეს: ბელგიამ – 116, დანიამ – 72, ნიდერლანდებმა – 102, ნორვეგიამ – 58. აშშ-ს განზრახული ჰქონდა თავისი სჰძ-თვის 650 თვითმფრინავი F-16 შეესყიდა, ხოლო შემდგომში კი ეს რიცხვი 1388-მდე აეყვანა. სხვა ქვეყნები, როგორც ვარაუდობდნენ, კიდევ 500 თვითმფრინავს შეისყიდიდნენ. აშშ სჰძ-ის ტაქტიკური საავიაციო სარდლობის (ტას) 1-ლი ავიაფრთის მოცემული მოდელის თვითმფრინავებით გადაიარაღების დასრულებას 1980 წელში ვარაუდობდნენ. მის შემადგენლობაში 102 გამანადგურებელი F-16 იქნებოდა.
ერთი თვითმფრინავის F-16 ღირებულებას ამერიკული სჰძ-თვის დაახლოებით 4,5 მლნ. დოლარი უნდა შეედგინა, ხოლო ბელგიის, დანიის, ნიდერლანდებისა და ნორვეგიისთვის კი ის 6 მლნ.-ს გადააჭარბებდა. ეს, კერძოდ, აღნიშნული მანქანების გამოშვების უფრო ნაკლები მოცულობის გამო, წარმოების უფრო მაღალი ხარჯებით აიხსნებოდა.
სამხედრო საავიაციო ტექნიკის მსოფლიო კაპიტალისტური ბაზრის მოთხოვნილებები F-16 თვითმფრინავებში ამერიკელი სპეციალისტების მიერ დაახლოებით 5000 მანქანით განისაზღვრებოდა. მათ სავარაუდო მყიდველებს ავსტრალია, საბერძნეთი, ისრაელი, ესპანეთი, კანადა, თურქეთი, სამხრეთ კორეა, გფრ, დიდი ბრიტანეთი (“ტორნადო” თვითმფრინავებზე დამატებით) წარმოადგენდნენ, ხოლო მომავალში კი, აშკარა იყო, შვეიცარიაც. გასაღების მსხვილ ბაზრად შეიძლებოდა ახლო და შუა აღმოსავლეთის ქვეყნებიც ქცეულიყვნენ.
სულ თავიდანვე აშშ-ის კოოპერაციას დასავლეთევროპულ ქვეყნებთან F-16 პროგრამის რეალიზაციისთვის თან სერიოზული უთანხმოებებიც ახლდა. მათი ძირითადი მიზეზი იყო შეერთებული შტატების მისწრაფება დასავლეთ ევროპის ქვეყნებზე თავისი დამოკიდებულება და მთელი პროგრამის განხორციელებაზე უკანასკნელთა გავლენაც მინიმუმამდე დაეყვანა და ფაქტიურად მათთვის ქვემოიჯარადრეთა ფუნქციები დაეკისრებინა. აშშ-ის პარტნიორები F-16 პროგრამაში ცდილობდნენ პროტესტი განეცხადებინათ, მაგრამ შემდგომში იძულებული შეიქნენ ვაშინგტონის ზეწოლისთვის დაეთმოთ. ამის შესახებ, კერძოდ, ისეთი მაჩვენებელიც მოწმობდა, როგორიც F-16-ების წარმოებაში მათი მონაწილეობის წილი გახლდათ: აშშ-თვის თვითმფრინავების გამოშვებაში – 10 %, ხოლო თავიანთთვის კი – 40 %, სხვა სახელმწიფოებისთვის (დასავლეთ ევროპაში წარმოებისას) – 15 %.
მაგრამ, როგორც უცხოურ პრესაში აღინიშნებოდა, F-16-ის შემუშავების პროგრამის ყველაზე უფრო დამახასიათებელ ნიშანს, რომელიც მას სხვებისგან გამოარჩევდა, ის წარმოადგენდა, რომ აშშ სჰძ-ის შეიარაღებაში პირველად იქნებოდა თვითმფრინავი, რომლის კვანძებისა და აგტრეგატების მნიშვნელოვანი ნაწილი დასავლეთ ევროპაში იწარმოებოდა. კომპლექტური მანქანები და სისტემების ცალკეული კომპონენტები შეერთებულ შტატებს იმპორტით ადრეც შეჰქონდა, მაგრამ ჯერ არასდროს მიუცია ამერიკულ მთავრობას ნება ოკეანსმიღმელი ფირმებისთვის, რომ აშშ სჰძ-თვის თვითმფრინავების წარმოებაში ამდენად მნიშვნელოვანი როლი ეთამაშათ. ამ ფაქტმა გადამწყვეტი გავლენა იქონია იმაზე, რომ ბელგიამ, დანიამ, ნიდერლანდებმა და ნორვეგიამ შეერთებული შტატების მიერ შეთავაზებულ პროგრამაში მიიღეს მონაწილეობა, და არა იმათში, რომლებსაც სხვა დასავლეთევროპული სახელმწიფოები შეიმუშავებდნენ.
უთანხმოებები პარტნიორებს შორის წარმოების სფეროსაც შეეხებოდა. მაგალითად, ბელგიურ კომპანიას “ფაბრიკ ნასიონალი” არ აკმაყოფილებდა ის გარემოება, რომ ის ვერ მიიღებდა მონაწილეობას ძრავების გამოშვებაში იმ მანქანებისთვის, რომლებსაც ამერიკული სჰძ-თვის შეისყიდიდნენ, თუმცა კი თავდაპირველად მას ამის იმედი ჰქონდა.
საბჭოთა ავტორები იმასაც აღნიშნავდნენ, რომ F-16 და “ტორნადო” თვითმფრინავების გასაღების სავარაუდო რისკები ერთმანეთს ემთხვეოდა. ეს ნიშნავდა, რომ, იმ ამოცანათა განსხვავების მიუხედავად, რომლებსაც მოცემული თვითმფრინავები საბრძოლო მოქმედებათა წარმოებისას ასრულებდნენ, ეკონომიკურ პლანში ისინი კონკურენტები იქნებოდნენ, რადგანაც ნებისმიერ ქვეყანას ახალი საბრძოლო ტექნიკის შესაძენად შეზღუდული სახსრები გააჩნდა.
დასასრულს საბჭოთა ავტორები რამდენიმე სიტყვით ეხებოდნენ გფრ-ისა და საფრანგეთის “თანამშრომლობასაც” თვითმფრინავების “ალფა ჯეტი” შექმნის სფეროში. მათაც ასევე ვერ შეძლეს მთელ რიგ უთანხმოებათა თავიდან აცილება, კერძოდ საკითხში მისი ძირითადი დანიშნულების შესახებ. ამიტომ “ალფა ჯეტ” პროგრამის ფარგლებში, არსებითად, ორი ტიპის თვითმფრინავები იწარმოებოდა: სასწავლო-საბრძოლო საფრანგეთისთვის და მსუბუქი მოიერიშე გფრ-თვის. ამ ქვეყნების კომპანიებს შორის მწვავე კონკურენტული ბრძოლა, გარდა ამისა, ქვესაიჯარო შეკვეთების გაყოფის, აგრეთვე წარმოებაზე, სამეცნიერო-კვლევით და საცდელ-საკონსტრუქტორო სამუშაოებზე დანახარჯების გაყოფისა და სხვა საკითხებზეც იქნა გაშლილი.
რამდენიმე კაპიტალისტურ სახელმწიფოს შორის კოოპერაციის ფარგლებში სამხედრო ტექნიკის შექმნა, როგორც წესი, საკუთარ შემუშავებებზე 10-30 %-ით უფრო ძვირი ჯდებოდა. მაგრამ მთავრობები ასეთ თანამშრომლობაზე მაინც მიდიოდნენ, რათა ეროვნული მონოპოლიებისთვის საერთაშორისო სამხედრო პროგრამებში მონაწილეობიდან უზარმაზარი მოგებების მიღება უზრუნველეყოთ.
უთანხმოებები, რომლებიც მოგებების განაწილებასა და ბევრ სხვა საკითხს შეეხებოდა, ერთობლივ პროგრამებში პარტნიორების “ერთიანიბას” ძირს უთხრიდა. ეს, საბჭოთა ავტორების შეფასებით, განვითარებულ კაპიტალისტურ სახელმწიფოთა სამხედრო თანამშრომლობის განმასხვავებელი ნიშანი გახლდათ, რომელიც მთლიანობაში მწვავე კოლიზიებით, იმპერიალისტურთაშორის წინააღმდეგობათა (межимпериалистические противоречия) გაძლიერებით ხასიათდებოდა. მაგრამ მისწრაფება ჩაეშალათ განმუხტვის პროცესი, რომელიც სამხედრო-სამრეწველო კორპორაციების ინტერესებს უქმნიდა მუქარას, სურვილი ზღაპრული მოგებები მიეღოთ, კონკურენტულ ბრძოლაში გამარჯვება მოეპოვებინათ რიგ შემთხვევებში დასავლელ პარნიორებს შორის უთანხმოებათა დარეგულირებასა და სამხედრო პროდუქციის ერთობლივ გამოშვებას განაპირობებდა.
მოამზადა ირაკლი ხართიშვილმა
გამოყენებული ლიტერატურა
1) Капитан И. Владимиров, «НАТО на прежних позициях», Зарубежное Военное Обозрение, 1974 г. № 4.
2) Полковник-инженер И. Белов, «Блок НАТО на современном Этапе», Зарубежное Военное Обозрение, 1974 № 7.
3) Подполковник Л. Васильченко, «Вооружённые силы НАТО на Северо-Европейском ТВД», Зарубежное Военное Обозрение, 1974 г. № 11.
4) Генерал-майор танковых войск С. Крахмалов, «События на Кипре», Зарубежное Военное Обозрение, 1974 г. № 12.
5) Полковник А. Михайлов, «Вооружённые силы НАТО на Южно-Европейском ТВД», Зарубежное Военное Обозрение, 1975 г. № 2.
6) Полковник В. Жаров, «Гонка вооружений в странах НАТО и её особенности», Зарубежное Военное Обозрнние, 1975 г. № 6.
7) Полковник-инженер И. Белов, «НАТО – оплот милитаризма и реакции», Зарубежное Военное Обозрение, 1975 г. № 10.
8) Полковник Г. Арзуманов, «Политические аспекты боевой подготовки войск стран НАТО», Зарубежное Военное Обозрение, 1975 г. № 10.
9) Полковник В. Катеринич, «Манёвры противников европейской безопасности», Зарубежное Военное Обозрение, 1976 г. № 5.
10) Генерал-лейтенант М. Гареев, кандидат военных наук, «Методика подготовки и проведения учений в НАТО», Зарубежное Военное Обозрение, 1976 г. № 7.
11) Полковник-инженер И. Белов, «Наращивание военной мощи блока НАТО», Зарубежное Военное Обозрение, 1977 г. № 6.
12) Полковник запаса В. Жаров, «Новый раунд гонки вооружений – угроза миру», Зарубежное Военное Обозрение, 1978 г. № 1.
13) Капитан 3 ранга Г. Яковлев, «Вопреки здравому смыслу», Зарубежное Военное Обозрение, 1978 г. № 3.
14) Капитан 3 ранга Г. Яковлев, «Милитаристские планы руководства НАТО», Зарубежное Военное Обозрение, 1978 г. № 8.
15) Полковник И. Головнин, «Объединённые вооружённые силы НАТО в Европе», Зарубежное Военное Обозрение, 1979 г. № 1.
16) Полковник И. Белов, «НАТО: по пути милитаризации и гонки вооружений», Зарубежное Военное Обозрение, 1979 г. № 3.
17) Подполковник М. Васильченко, «Манёвры НАТО “Отем фордж-78”», Зарубежное Военное Обозрение, 1979 г. № 4.
18) Полковник И. Андреев, «Некоторые проблемы управления коалиционными войсками», Зарубежное Военное Обозрение, 1979 г. № 4.
19) Генерал-майор Р. Симонян, доктор военных наук, профессор, «Система военных баз империализма», Зарубежное Военное Обозрение, 1979 г. № 5.
20) А. Бузуев, А. Матвеев, «Противоречия “сотрудничества”», Зарубежное Военное Обозрение, 1979 г. № 10.
No comments:
Post a Comment