(ეს წერილი გამოქვეყნდა საქართველოს პარლამენტის კვლევითი დეპარტამენტის კვლევითი ნაშრომის სახით 1998 ან 1999 წელს)
დასავლეთში არსებული იმ ძალებისა და სტრუქტურების გაცნობისას, რომლებსაც იმის ანალოგიური ფუნქციების შესრულება ევალებათ, რაც ჩვენთან ეკისრება შინაგან ჯარებს – საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვაში, საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისა და სამართლებრივი რეჟიმის უზრუნველყოფაში მონაწილეობა; ორგანიზებული დანაშაულის, ტერორისტული და დივერსიული ჯგუფების წინააღმდეგ ბრძოლაში მონაწილეობა; განსაკუთრებული მნიშვნელობის სახელმწიფო ობიექტების დაცვა და სპეციალური ტვირთების გადაზიდვისას უსაფრთხოების უზრუნველყოფა; სასჯელთა აღმასრულებელი დაწესებულებების დაცვა, მსჯავრდებულთა და განსასჯელ პირთა ბადრაგირება; უზენაესი სასამართლოს პროცესზე განსასჯელთა დაცვა; ქვეყნის თავდაცვაში მონაწილეობა – თვალში საცემია ერთი სერიოზული დეტალი: ყველა ისინი დასავლური კლასიფიკაციით შედიან ან სამოქალაქო (მაგალითად პოლიცია) ან გასამხედროებულ (paramilitary – ჟანდარმერია საფრანგეთსა და თურქეთში, ცივილა ესპანეთში, კარაბინერები იტალიაში) ინსტიტუტებში, ხოლო ყოფილ საბჭოთა კავშირში კი შინაგანი, სასაზღვრო და სარკინიგზო ჯარები 1989 წლის დასაწყისში გამოყვანილ იქნენ შეიარაღებული ძალების შემადგენლობიდან. ჩვენთან, საქართველოში კი, იგი შეყვანილია სამხედრო (military) ძალებში და მისი ამგვარი სტატუსი გარკვეულ დისონანსს ქმნის თანამედროვე ცივილიზებული სახელმწიფოების პრაქტიკასთან და ამ სტატუსის მნიშვნელობა და სარგებლიანობა საკმაოდ ბუნდოვანი და აუხსნელია.
ახლა გავეცნოთ იმ პრაქტიკას, რომელსაც დღესდღეობით ატარებენ განვითარებული ქვეყნები თავიანთ ტერიტორიებზე ზემოთ აღნიშნული ამოცანების გადასაწყვეტად.
ამერიკის შეერთებულ შტატებში საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა და პენიტენციალური დაწესებულებების უზრუნველყოფა ევალება პოლიციას, ხოლო მასობრივი უწესრიგობების აღკვეთის, სტიქიური უბედურებების შედეგების ლიკვიდაციის მიზნით შეიძლება გამოყენებულ იქნას შეიარაღებული ძალებიც (პირველ რიგში ეროვნული გვარდია, და, თუ საჭიროა, რეგულარული ჯარების ნაწილები და ქვედანაყოფები).
ამერიკის ეროვნული გვარდია წარმოადგენს შეიარაღებული ძალების მზადმყოფ რეზერვს, რომლის სამხედრო მოსამსახურეებიც ჩვეულებრივ ცხოვრობენ თავიანთ საცხოვრებელ ადგილებში, მთელი კვირის განმავლობაში მუშაობენ და, როგორც წესი, შაბათობით 4 საათის განმავლობაში გადიან სამხედრო მომზადებას, ზაფხულობით კი ორკვირიან საბანაკო შეკრებებს. ცხადია საბრძოლო და სამობილიზაციო მზადყოფნის მხრივ ეროვნული გვარდია ჩამოუვარდება რეგულარულ შეიარაღებულ ძალებს, მაგრამ ვინაიდან შეერთებული შტატები ევროპისა და აზიისგან გამოყოფილია ოკეანეებით და რამდენადმე სერიოზული მოწინააღმდეგის მოულოდნელი თავდასხმა არასოდეს დამუქრებია, ამიტომ ასეთი ჯარების ყოლა მისთვის მისაღებია, როგორც სამხედრო ისე ფინანსური მოსაზრებებით.
ევრაზიის ტერიტორიაზე განლაგებული სახელმწიფოებისთვის ამერიკული ეროვნული გვარდიის მსგავსი სტრუქტურის შექმნა გამართლებული არ არის, ვინაიდან ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობის უზრუნველყოფის მიზნით მათთვის ისტორიულად აუცილებელი იყო და არის მაღალ საბრძოლო და სამობილიზაციო მზადყოფნაში მყოფი საკმარისი რაოდენობის რეგულარული შეიარაღებული ძალების შენახვა. ასეთ პირობებში ამ სახელმწიფოებში შექმნილია შესაბამისი სტრუქტურები შინაგანი უსაფრთხოების, მნიშვნელოვანი ობიექტების დაცვის, პენიტენციალური სისტემის მომსახურების, სახელმწიფო საზღვრების დაცვის უზრუნველსაყოფად და სხვა ამოცანების შესრულებისთვის. ზოგი მათგანი შედის შეიარაღებულ ძალებში და ემორჩილება ქვეყნის თავდაცვის სამინისტროს (ნაწილობრივ კარაბინერები იტალიაში, ჟანდარმერია საფრანგეთში) (მიუხედავად თავდაცვის სამინისტროსადმი დაქვემდებარებისა, ეს სტრუქტურები დასავლეთში მაინც განიხილება როგორც გასამხედროებული – paramilitary), ზოგი შინაგან საქმეთა სამინისტროში (ჟანდარმერია და ეროვნული გვარდია თურქეთში – ომის დროს გადაეცემიან თავდაცვის სამინისტროს, შინაგანი ჯარები რუსეთსა და უკრაინაში).
ახლა უფრო დაწვრილებით განვიხილოთ ეს სტრუქტურები, მათ წინაშე დასმული ამოცანები და, შესაბამისად, მათ განკარგულებაში არსებული ძალები და საშუალებები.
ჩვენს ხელთ არსებული მონაცემებით ი ტ ა ლ ი ი ს კარაბინერთა ჯარები და ფინანსური გვარდია პოლიციურ ფორმირებებს წარმოადგენენ და მიეკუთვნებიან შეიარაღებულ ძალებს. მშვიდობიანობის დროს კარაბინერები ემორჩილებიან შინაგან საქმეთა სამინისტროს, საფინანსო გვარდია – ფინანსთა სამინისტროს. ამასთანავე პირდი შემადგენლობის გაწვევის, სამსახურის გავლის, იარაღითა და სამხედრო ტექნიკით აღჭურვის, მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფის საკითხებში კარაბინერები თავდაცვის სამინისტროს შესაბამის სტრუქტურებს ექვემდებარებიან.
იტალიის საფინანსო გვარდია მშვიდობიანობის დროს ასრულებს საბაჟო კონტროლის, იარაღის, სამხედრო ტექნიკისა და მოწინავე ტექნოლოგიების ექსპორტის კონტროლის, დაბეგვრის კანონის შესრულების, სახელმწიფო დაწესებულებების საქმიანობისა და მათ მიერ საფინანსო საშუალებების სწორად ხარჯვის კონტროლის, აგრეთვე საზოგადოებრივი წესრიგის უზრუნველყოფის ამოცანებს.
კარაბინერთა ჯარები მკაცრი სამხედრო დისციპლინითა და პირადი შემადგენლობისადმი მაღალი მომთხოვნელობით გამოირჩევა. იგი შეიქმნა 1914 წელს “საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვისა და კანონების შესრულების უზრუნველყოფის” მიზნით. მის შემადგენლობაში დღეისთვის მოითვლება 5 ტერიტორიული ბრიგადა, 18 პოლკი, 94 ჯგუფი, 1 სასწავლო ბრიგადა, მობილური დაცვის 1 დივიზია, 2 ბრიგადა, 1 საკავალერიო პოლკი, სპეციალურ ოპერაციათა 1 ჯგუფი, 13 მობილური ბატალიონი, 1 საჰაერო-სადესანტო ბატალიონი, სავიაციო და საზღვაო ნაწილები და ქვედანაყოფები.
კარაბინერთა შენაერთები და ნაწილები განკუთვნილია უწინარეს ყოვლისა საზოგადოებრივი წესრიგის უზრუნველსაყოფად, სახელმწიფო (სამხედრო და სამოქალაქო) დაწესებულებების დასაცავად. გარდა ამისა, კარაბინერთა საჯარისო ერთეულები ეწევიან კონტრდაზვერვით საქმიანობას, პასუხს აგებენ შეიარაღებულ ძალებში საიდუმლოების რეჟიმის დაცვის უზრუნველყოფაზე.
ომის დროს კარაბინერთა ჯარები შეიძლება გამოყენებულ იქნას სახმელეთო ჯარებთან ერთობლივი მოქმედებებისთვის მოწინააღმდეგის სადაზვერვო-დივერსიული ჯგუფებისა და დესანტების წინააღმდეგ საბრძოლველად.
კარაბინერთა კორპუსის შეიარაღებაში არის ქვეითთა საბრძოლო მანქანები, ჯავშანტრანსპორტერები, სხვადასხვა ტიპის ვერტმფრენები, აგრეთვე დიდი რაოდენობით ხელის ცეცხლსასროლი იარაღი.
ს ა ფ რ ა ნ გ ე თ ი ს ჟანდარმერია ემორჩილება ქვეყნის თავდაცვის სამინისტროს და წარმოადგენს შეიარაღებული ძალების ნაწილს. მშვიდობიანობის დროს იგი პოლიციასთან ერთად ასრულებს ძირითადად ადმინისტრციულ და პოლიციურ ფუნქციებს, კრიზისულ სიტუაციებში კი მის ძირითად ამონაცანა იქცევა ქვეყნის თავდაცვის უზრუნველყოფა და ეროვნული ტერიტორიის დაცვა. მის შეიარაღებაში არის მსუბუქი ჯავშანტექნიკა, ჯავშანავტომობილები, 81-მმ ნაღმსატყორცნები, საპატრულო კატარღები, სხვადასხვა ტიპის ვერტმფრენები.
თ უ რ ქ ე თ ი ს ჟანდარმერია მშვიდობიანობის დროს ექვემდებარება შინაგან საქმეთა სამინისტროს. მის ფორმირებებს ეკისრებათ საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის, ქვეყნის სახმელეთო და საზღვაო საზღვრების დაცვის, კონტრაბანდასთან და ნარკოტიკებით ვაჭრობასთან ბრძოლის ამოცანები. ომის დროს ჟანდარმერიის ქვედანაყოფები, ნაწილები და შენაერთები სტაციონარული (ტერიტორიული) ფორმირებების გარდა გადაეცემიან უშუალოდ გენერალური შტაბის დაქვემდებარებაში, ჩაირთვებიან რეგულარული შეიარაღებული ძალების საბრძოლო შემადგენლობაში და მოქმედებენ სახმელეთო ჯარების, საზღვაო და საჰაერო ძალების გერთიანებებთან და შენაერთებთან ერთობლივად.
ჟანდარმერიის ჯარების პირადი შემდგენლობით დაკომპლექტება ხორციელდება საყოველთაო სამხედრო ვალდებულების კანონის საფუძველზე. მისი სამხედრო მოსამსახურეები სარგებლობენ სახმელეთო ჯარების სამხედრო მოსამსახურეთა თანაბარი უფლებებით.
საჟანდარმო ჯარების შემადგენლობაში შედის შტაბი, საველე ჯარები, სტაციონარული (ტერიტორიული) ჯარები, სპეცჯარები “კომანდოსი”, საზღვაო საპატრულო სამსახური, სასწავლო დაწესებულებები და ნაწილები.
ს ა ვ ე ლ ე საჟანდარმო ჯარები შედგება სამი ცალკეული ბრიგადისგან, რომლებიც დგანან თურქეთ-ირანის, თურქეთ-ერაყისა და თურქეთ-სირიის საზღვრებთან და ფაქტიურად ასრულებენ სასაზღვრო ჯარების ფუნქციას. ისინი უზრუნველყოფენ უსაფრთხოებას თავიანთი დისლოკაციის რაიონებში, აგრეთვე აწარმოებენ კონტრაბანდასთან ბრძოლას.
ს ტ ა ც ი ო ნ ა რ უ ლ ი (ტ ე რ ი ტ ო რ ი უ ლ ი) საჟანდარმო ჯარები ჟანდარმერიის ჯარების სარდლის მეშვეობით ემორჩილება შინაგან საქმეთა მინისტრს. მისი ფორმირებების საორგანიზაციო სტრუქტურა და პირადი შემადგენლობის რიცხოვნება დამოკიდებულია შესაბამისი საჟანდარმო რაიონების (თურქეთში ხუთი ასეთი რაიონია) ფართობსა და ხასიათზე.
არსებული დებულებებით სტაციონარულ საჟანდარმო ჯარებს ეკისრება ადმინისტრაციული, იურიდიული და სამხედრო ფუნქციები, აგრეთვე ზოგიერთი სახელმწიფო დაწესებულებისა და ობიექტის დაცვა.
ადმინისტრაციულ ფუნქციებს, კერძოდ, მიეკუთვნება: ქვეყანაში უსაფრთხოებისა და წესრიგის დაცვა; ანტისამთავრობო საქმიანობასთან ბრძოლა; ქურთების სეპარატისტული მოძრაობის ჩახშობა, რომლებიც უმთავრესად ქვეყნის აღმოსავლეთ რაიონებში ცხოვრობენ; აკრძალული ცეცხლსასროლი და ცივი აიარაღის დამზადების, გაყიდვისა და ტარების აღკვეთა; კონტრაბანდასა და ნარკოტიკებით ვაჭრობასთან ბრძოლა.
საჟანდარმო ჯარების იურიდიულ ფუნქციებში შედის სისხლის სამართლის დამნაშავეებისა და არაკეთილსაიმედო პირების ძებნა, დაპატიმრება და მართლმსაჯულების ორგანოებისთვის გადაცემა, წინასწარი გამოძიების წარმოება, დანაშაულებების ასაცილებლად აუცილებელი ზომების მიღება.
თურქეთის სტაციონარული საჟანდარმო ჯარების ფორმირებები ახორციელებენ აგრეთვე მეთვალყურეობას ბრძანებებისა და განკარგულებების შესრულებაზე რაიონებში, სადაც გამოცხადებულია საგანგებო მდგომარეობა, ეწევიან ბრძოლას ძირგამომთხრელ საქმიანობასა და საბოტაჟთან, იცავენ სამოქალაქო თავდაცვის რაზმებისთვის განკუთვნილი იარაღისა და საბრძოლო მასალების საწყობებს, ეძებენ და ნაწილებში გზავნიან დეზერტირებსა და სამხედრო სამსახურისგან თავის ამრიდებლებს, თვალყურს ადევნებენ აკრძალული ზონების შესახებ კანონის შესრულებას.
“კომანდოსის” ჯარების ქვედანაყოფები მშვიდობიანობის დროს განკუთვნილია საპოლიციო ფუნქციების შესასრულებლად უპირატესად აღმოსავლეთ ანატოლიის (თურქეთის აზიური ნაწილის) მთიან რაიონებში, სანაპიროსა და კუნძულებზე. როგორც წესი, ისინი გამოიყენება მცირე ქვედანაყოფების (ასეული, ოცეული) შემადგენლობაში, რომლებსაც ვერტმფრენებით ან ავტომობილებით გადაისვრიან დავალების შესრულების რაიონებში. აქ ისინი მოქმედებენ სტაციონარული საჟანდარმო ჯარების ადგილობრივი პოლკების ან საზღვაო საპატრულო სამსახურის ქვედანაყოფებთან ერთობლივად.
სპეციალურ სადაზვერვო-დივერსიულ ამოცანებს “კომანდოსების” ჯარების ქვედანაყოფები ამუშავებენ თურქეთის შეიარაღებული ძალების რეგულარულ ნაწილებთან ერთად ჩატარებულ სწავლებებსა და მანევრებზე.
ჟანდარმერიის საზღვაო საპატრულო სამსახურს ეკისრება თურქეთის სანაპიროსა და ტერიტორიული წყლების დაცვის, კონტრაბანდასთან ბრძოლისა და მეზობელი სახელმწიფოების საზღვაო ძალების ხომალდების დაზვერვის წარმოების ამოცანები. ომის დაწყების შემდეგ გათვალისწინებულია სამსახურის ძალებისა და საშუალებების თურქეთის საზღვაო ძალების სარდლობის განკარგულებაში გადაცემა.
უკანასკნელი მონაცემებით თურქეთის საჟანდარმო ჯარებს შეიარაღებაში გააჩნია მოჯავშნული სადაზვერვო მანქანები, ჯავშანტრანსპორტერები, მცირე რაოდენობით თვითმფრინავები და სხვადასხვა ტიპის ვერტმფრენები.
რ უ ს ე თ ი ს | ფ ე დ ე რ ა ც ი ა შ ი სახელმწიფო საზღვრების დაცვა ეკისრება საზღვრის დაცვის დეპარტამენტს, რომელიც უშუალოდ ქვეყნის პრეზიდენტს ექვემდებარება; სახელმწიფო უშიშროების დაცვა – უშიშროების ფედერალურ სამსახურს, რომელსაც თავის განკარგულებაში ჰყავს სპეციალური დანიშნულების რაზმები: “ალფა”, “ბეტა”, “ზენიტი”. ასეთ პირობებში შინაგან ჯარებს, რომელიც ექვემდებარება შინაგან საქმეთა სამინისტროს, რჩება ამოცანების შედარებით შეზღუდული სპექტრი.
1997 წლის დასაწყისში მიღებული შინაგანი ჯარების კანონის თანახმად ამ სტრუქტურას ეკისრება სამართალდამცავი და თავდაცვითი ამოცანების შესრულება.
პირველს მიეკუთვნება ძირითადად ქვეყნის შინაგან საქმეთა ორგანოებთან ერთად საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა, აგრეთვე საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისა და საგანგებო მდგომარეობის რეჟიმის განხორციელება. მეორეს – ქვეყნის ტერიტორიის დაცვასთან დაკავშირებული საბრძოლო ამოცანების გადაწყვეტა და რუსეთის ფედერაციის ფედერალური სასაზღვრო სამსახურისთვის დახმარების აღმოჩენა.
შემცირდა შინაგანი ჯარების როლი გასასამართლებელ და განსასჯელ პირთა ბადრაგირების საქმეში. ამჟამად მის ერთეულებს ეკისრებათ მხოლოდ რუსეთის ფედერაციის უმაღლეს სასამართლოში მისაყვანი ბრალდებულების ბადრაგირება. უფრო დაბალი რანგის სასამართლოებს ანალოგიურ მომსახურებას უწევენ უკვე შინაგან საქმეთა ორგანოები.
სასჯელთა აღსრულების დაწესებულებების დაცვის ამოცანა რუსეთის შინაგან ჯარებს ახალი კანონით მოეხსნა. ამ ფუნქციას უკვე ასრულებენ შინაგან საქმეთა სამინისტროს სასჯელთა აღმასრულებელი სისტემის ქვედანაყოფები.
ახალი კანონით შინაგან ჯარებს ევალება იმ დავალებების შესრულებაც, რომლებიც დამახასიათებელია სადაზვერვო ნაწილებისა და სპეციალური დანიშნულების რაზმებისთვის. მას მიეცა უფლება საბრძოლო დავალების შესრულების რაიონებში აწარმოოს სადაზვერვო ხასიათის ოპერაციები.
უკანასკნელი მონაცემებით რუსეთის შინაგან ჯარებში შედის დაახლოებით 20 დივიზია, მათ შორის სამი ცალკეული სპეციალური დანიშნულების დივიზია (ОДОН – Отдельная дивизия особого назначения), 29 ბრიგადა, მათ შორის 5 სპეციალური დანიშნულების (ОБРОН – Отдельная бригада особого назначения), 65 პოლკი/ბატალიონი დაცვისა და ესკორტის სპეციალური მოტორიზებული ერთეულების ჩათვლით.
შეიარაღებაში რუსეთის შინაგან ჯარებს გააჩნია ქვეითთა საბრძოლო მანქანები, ჯავშანტრანსპორტერები, 122-მმ ბუქსირებადი ჰაუბიცები.
ასეთია ზოგიერთი წამყვანი სახელმწიფოს შინაგანი უსაფრთხოების დაცვის სტრუქტურების ამოცანები, მათ განკარგულებაში არსებული ძალები და საშუალებები. ანალოგიური სტრუქტურები არის სხვა ქვეყნებშიც. გარდა ამისა, ზოგიერთ სახელმწიფოში ასეთ ინსტიტუტებს მნიშვნელოვანი პოლიტიკურ-იდეოლოგიური დატვირთვაც გააჩნიათ; მაგალითად, ირანის “ისლამური რევოლუციის გუშაგთა კორპუსი”, სადამ ჰუსეინის “საპრეზიდენტო გვარდია”. მაგრამ ეს გარემოება დაკავშირებულია აღნიშნული სახელმწიფოების პოლიტიკურ-იდეოლოგიური წყობის სპეციფიკასთან და ამ ნაშრომში მათი განხილვის აუცილებლობა არ ყოფილა.
ირაკლი ხართიშვილი
ლევან აბაშიძე
დასავლეთში არსებული იმ ძალებისა და სტრუქტურების გაცნობისას, რომლებსაც იმის ანალოგიური ფუნქციების შესრულება ევალებათ, რაც ჩვენთან ეკისრება შინაგან ჯარებს – საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვაში, საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისა და სამართლებრივი რეჟიმის უზრუნველყოფაში მონაწილეობა; ორგანიზებული დანაშაულის, ტერორისტული და დივერსიული ჯგუფების წინააღმდეგ ბრძოლაში მონაწილეობა; განსაკუთრებული მნიშვნელობის სახელმწიფო ობიექტების დაცვა და სპეციალური ტვირთების გადაზიდვისას უსაფრთხოების უზრუნველყოფა; სასჯელთა აღმასრულებელი დაწესებულებების დაცვა, მსჯავრდებულთა და განსასჯელ პირთა ბადრაგირება; უზენაესი სასამართლოს პროცესზე განსასჯელთა დაცვა; ქვეყნის თავდაცვაში მონაწილეობა – თვალში საცემია ერთი სერიოზული დეტალი: ყველა ისინი დასავლური კლასიფიკაციით შედიან ან სამოქალაქო (მაგალითად პოლიცია) ან გასამხედროებულ (paramilitary – ჟანდარმერია საფრანგეთსა და თურქეთში, ცივილა ესპანეთში, კარაბინერები იტალიაში) ინსტიტუტებში, ხოლო ყოფილ საბჭოთა კავშირში კი შინაგანი, სასაზღვრო და სარკინიგზო ჯარები 1989 წლის დასაწყისში გამოყვანილ იქნენ შეიარაღებული ძალების შემადგენლობიდან. ჩვენთან, საქართველოში კი, იგი შეყვანილია სამხედრო (military) ძალებში და მისი ამგვარი სტატუსი გარკვეულ დისონანსს ქმნის თანამედროვე ცივილიზებული სახელმწიფოების პრაქტიკასთან და ამ სტატუსის მნიშვნელობა და სარგებლიანობა საკმაოდ ბუნდოვანი და აუხსნელია.
ახლა გავეცნოთ იმ პრაქტიკას, რომელსაც დღესდღეობით ატარებენ განვითარებული ქვეყნები თავიანთ ტერიტორიებზე ზემოთ აღნიშნული ამოცანების გადასაწყვეტად.
ამერიკის შეერთებულ შტატებში საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა და პენიტენციალური დაწესებულებების უზრუნველყოფა ევალება პოლიციას, ხოლო მასობრივი უწესრიგობების აღკვეთის, სტიქიური უბედურებების შედეგების ლიკვიდაციის მიზნით შეიძლება გამოყენებულ იქნას შეიარაღებული ძალებიც (პირველ რიგში ეროვნული გვარდია, და, თუ საჭიროა, რეგულარული ჯარების ნაწილები და ქვედანაყოფები).
ამერიკის ეროვნული გვარდია წარმოადგენს შეიარაღებული ძალების მზადმყოფ რეზერვს, რომლის სამხედრო მოსამსახურეებიც ჩვეულებრივ ცხოვრობენ თავიანთ საცხოვრებელ ადგილებში, მთელი კვირის განმავლობაში მუშაობენ და, როგორც წესი, შაბათობით 4 საათის განმავლობაში გადიან სამხედრო მომზადებას, ზაფხულობით კი ორკვირიან საბანაკო შეკრებებს. ცხადია საბრძოლო და სამობილიზაციო მზადყოფნის მხრივ ეროვნული გვარდია ჩამოუვარდება რეგულარულ შეიარაღებულ ძალებს, მაგრამ ვინაიდან შეერთებული შტატები ევროპისა და აზიისგან გამოყოფილია ოკეანეებით და რამდენადმე სერიოზული მოწინააღმდეგის მოულოდნელი თავდასხმა არასოდეს დამუქრებია, ამიტომ ასეთი ჯარების ყოლა მისთვის მისაღებია, როგორც სამხედრო ისე ფინანსური მოსაზრებებით.
ევრაზიის ტერიტორიაზე განლაგებული სახელმწიფოებისთვის ამერიკული ეროვნული გვარდიის მსგავსი სტრუქტურის შექმნა გამართლებული არ არის, ვინაიდან ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობის უზრუნველყოფის მიზნით მათთვის ისტორიულად აუცილებელი იყო და არის მაღალ საბრძოლო და სამობილიზაციო მზადყოფნაში მყოფი საკმარისი რაოდენობის რეგულარული შეიარაღებული ძალების შენახვა. ასეთ პირობებში ამ სახელმწიფოებში შექმნილია შესაბამისი სტრუქტურები შინაგანი უსაფრთხოების, მნიშვნელოვანი ობიექტების დაცვის, პენიტენციალური სისტემის მომსახურების, სახელმწიფო საზღვრების დაცვის უზრუნველსაყოფად და სხვა ამოცანების შესრულებისთვის. ზოგი მათგანი შედის შეიარაღებულ ძალებში და ემორჩილება ქვეყნის თავდაცვის სამინისტროს (ნაწილობრივ კარაბინერები იტალიაში, ჟანდარმერია საფრანგეთში) (მიუხედავად თავდაცვის სამინისტროსადმი დაქვემდებარებისა, ეს სტრუქტურები დასავლეთში მაინც განიხილება როგორც გასამხედროებული – paramilitary), ზოგი შინაგან საქმეთა სამინისტროში (ჟანდარმერია და ეროვნული გვარდია თურქეთში – ომის დროს გადაეცემიან თავდაცვის სამინისტროს, შინაგანი ჯარები რუსეთსა და უკრაინაში).
ახლა უფრო დაწვრილებით განვიხილოთ ეს სტრუქტურები, მათ წინაშე დასმული ამოცანები და, შესაბამისად, მათ განკარგულებაში არსებული ძალები და საშუალებები.
ჩვენს ხელთ არსებული მონაცემებით ი ტ ა ლ ი ი ს კარაბინერთა ჯარები და ფინანსური გვარდია პოლიციურ ფორმირებებს წარმოადგენენ და მიეკუთვნებიან შეიარაღებულ ძალებს. მშვიდობიანობის დროს კარაბინერები ემორჩილებიან შინაგან საქმეთა სამინისტროს, საფინანსო გვარდია – ფინანსთა სამინისტროს. ამასთანავე პირდი შემადგენლობის გაწვევის, სამსახურის გავლის, იარაღითა და სამხედრო ტექნიკით აღჭურვის, მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფის საკითხებში კარაბინერები თავდაცვის სამინისტროს შესაბამის სტრუქტურებს ექვემდებარებიან.
იტალიის საფინანსო გვარდია მშვიდობიანობის დროს ასრულებს საბაჟო კონტროლის, იარაღის, სამხედრო ტექნიკისა და მოწინავე ტექნოლოგიების ექსპორტის კონტროლის, დაბეგვრის კანონის შესრულების, სახელმწიფო დაწესებულებების საქმიანობისა და მათ მიერ საფინანსო საშუალებების სწორად ხარჯვის კონტროლის, აგრეთვე საზოგადოებრივი წესრიგის უზრუნველყოფის ამოცანებს.
კარაბინერთა ჯარები მკაცრი სამხედრო დისციპლინითა და პირადი შემადგენლობისადმი მაღალი მომთხოვნელობით გამოირჩევა. იგი შეიქმნა 1914 წელს “საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვისა და კანონების შესრულების უზრუნველყოფის” მიზნით. მის შემადგენლობაში დღეისთვის მოითვლება 5 ტერიტორიული ბრიგადა, 18 პოლკი, 94 ჯგუფი, 1 სასწავლო ბრიგადა, მობილური დაცვის 1 დივიზია, 2 ბრიგადა, 1 საკავალერიო პოლკი, სპეციალურ ოპერაციათა 1 ჯგუფი, 13 მობილური ბატალიონი, 1 საჰაერო-სადესანტო ბატალიონი, სავიაციო და საზღვაო ნაწილები და ქვედანაყოფები.
კარაბინერთა შენაერთები და ნაწილები განკუთვნილია უწინარეს ყოვლისა საზოგადოებრივი წესრიგის უზრუნველსაყოფად, სახელმწიფო (სამხედრო და სამოქალაქო) დაწესებულებების დასაცავად. გარდა ამისა, კარაბინერთა საჯარისო ერთეულები ეწევიან კონტრდაზვერვით საქმიანობას, პასუხს აგებენ შეიარაღებულ ძალებში საიდუმლოების რეჟიმის დაცვის უზრუნველყოფაზე.
ომის დროს კარაბინერთა ჯარები შეიძლება გამოყენებულ იქნას სახმელეთო ჯარებთან ერთობლივი მოქმედებებისთვის მოწინააღმდეგის სადაზვერვო-დივერსიული ჯგუფებისა და დესანტების წინააღმდეგ საბრძოლველად.
კარაბინერთა კორპუსის შეიარაღებაში არის ქვეითთა საბრძოლო მანქანები, ჯავშანტრანსპორტერები, სხვადასხვა ტიპის ვერტმფრენები, აგრეთვე დიდი რაოდენობით ხელის ცეცხლსასროლი იარაღი.
ს ა ფ რ ა ნ გ ე თ ი ს ჟანდარმერია ემორჩილება ქვეყნის თავდაცვის სამინისტროს და წარმოადგენს შეიარაღებული ძალების ნაწილს. მშვიდობიანობის დროს იგი პოლიციასთან ერთად ასრულებს ძირითადად ადმინისტრციულ და პოლიციურ ფუნქციებს, კრიზისულ სიტუაციებში კი მის ძირითად ამონაცანა იქცევა ქვეყნის თავდაცვის უზრუნველყოფა და ეროვნული ტერიტორიის დაცვა. მის შეიარაღებაში არის მსუბუქი ჯავშანტექნიკა, ჯავშანავტომობილები, 81-მმ ნაღმსატყორცნები, საპატრულო კატარღები, სხვადასხვა ტიპის ვერტმფრენები.
თ უ რ ქ ე თ ი ს ჟანდარმერია მშვიდობიანობის დროს ექვემდებარება შინაგან საქმეთა სამინისტროს. მის ფორმირებებს ეკისრებათ საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის, ქვეყნის სახმელეთო და საზღვაო საზღვრების დაცვის, კონტრაბანდასთან და ნარკოტიკებით ვაჭრობასთან ბრძოლის ამოცანები. ომის დროს ჟანდარმერიის ქვედანაყოფები, ნაწილები და შენაერთები სტაციონარული (ტერიტორიული) ფორმირებების გარდა გადაეცემიან უშუალოდ გენერალური შტაბის დაქვემდებარებაში, ჩაირთვებიან რეგულარული შეიარაღებული ძალების საბრძოლო შემადგენლობაში და მოქმედებენ სახმელეთო ჯარების, საზღვაო და საჰაერო ძალების გერთიანებებთან და შენაერთებთან ერთობლივად.
ჟანდარმერიის ჯარების პირადი შემდგენლობით დაკომპლექტება ხორციელდება საყოველთაო სამხედრო ვალდებულების კანონის საფუძველზე. მისი სამხედრო მოსამსახურეები სარგებლობენ სახმელეთო ჯარების სამხედრო მოსამსახურეთა თანაბარი უფლებებით.
საჟანდარმო ჯარების შემადგენლობაში შედის შტაბი, საველე ჯარები, სტაციონარული (ტერიტორიული) ჯარები, სპეცჯარები “კომანდოსი”, საზღვაო საპატრულო სამსახური, სასწავლო დაწესებულებები და ნაწილები.
ს ა ვ ე ლ ე საჟანდარმო ჯარები შედგება სამი ცალკეული ბრიგადისგან, რომლებიც დგანან თურქეთ-ირანის, თურქეთ-ერაყისა და თურქეთ-სირიის საზღვრებთან და ფაქტიურად ასრულებენ სასაზღვრო ჯარების ფუნქციას. ისინი უზრუნველყოფენ უსაფრთხოებას თავიანთი დისლოკაციის რაიონებში, აგრეთვე აწარმოებენ კონტრაბანდასთან ბრძოლას.
ს ტ ა ც ი ო ნ ა რ უ ლ ი (ტ ე რ ი ტ ო რ ი უ ლ ი) საჟანდარმო ჯარები ჟანდარმერიის ჯარების სარდლის მეშვეობით ემორჩილება შინაგან საქმეთა მინისტრს. მისი ფორმირებების საორგანიზაციო სტრუქტურა და პირადი შემადგენლობის რიცხოვნება დამოკიდებულია შესაბამისი საჟანდარმო რაიონების (თურქეთში ხუთი ასეთი რაიონია) ფართობსა და ხასიათზე.
არსებული დებულებებით სტაციონარულ საჟანდარმო ჯარებს ეკისრება ადმინისტრაციული, იურიდიული და სამხედრო ფუნქციები, აგრეთვე ზოგიერთი სახელმწიფო დაწესებულებისა და ობიექტის დაცვა.
ადმინისტრაციულ ფუნქციებს, კერძოდ, მიეკუთვნება: ქვეყანაში უსაფრთხოებისა და წესრიგის დაცვა; ანტისამთავრობო საქმიანობასთან ბრძოლა; ქურთების სეპარატისტული მოძრაობის ჩახშობა, რომლებიც უმთავრესად ქვეყნის აღმოსავლეთ რაიონებში ცხოვრობენ; აკრძალული ცეცხლსასროლი და ცივი აიარაღის დამზადების, გაყიდვისა და ტარების აღკვეთა; კონტრაბანდასა და ნარკოტიკებით ვაჭრობასთან ბრძოლა.
საჟანდარმო ჯარების იურიდიულ ფუნქციებში შედის სისხლის სამართლის დამნაშავეებისა და არაკეთილსაიმედო პირების ძებნა, დაპატიმრება და მართლმსაჯულების ორგანოებისთვის გადაცემა, წინასწარი გამოძიების წარმოება, დანაშაულებების ასაცილებლად აუცილებელი ზომების მიღება.
თურქეთის სტაციონარული საჟანდარმო ჯარების ფორმირებები ახორციელებენ აგრეთვე მეთვალყურეობას ბრძანებებისა და განკარგულებების შესრულებაზე რაიონებში, სადაც გამოცხადებულია საგანგებო მდგომარეობა, ეწევიან ბრძოლას ძირგამომთხრელ საქმიანობასა და საბოტაჟთან, იცავენ სამოქალაქო თავდაცვის რაზმებისთვის განკუთვნილი იარაღისა და საბრძოლო მასალების საწყობებს, ეძებენ და ნაწილებში გზავნიან დეზერტირებსა და სამხედრო სამსახურისგან თავის ამრიდებლებს, თვალყურს ადევნებენ აკრძალული ზონების შესახებ კანონის შესრულებას.
“კომანდოსის” ჯარების ქვედანაყოფები მშვიდობიანობის დროს განკუთვნილია საპოლიციო ფუნქციების შესასრულებლად უპირატესად აღმოსავლეთ ანატოლიის (თურქეთის აზიური ნაწილის) მთიან რაიონებში, სანაპიროსა და კუნძულებზე. როგორც წესი, ისინი გამოიყენება მცირე ქვედანაყოფების (ასეული, ოცეული) შემადგენლობაში, რომლებსაც ვერტმფრენებით ან ავტომობილებით გადაისვრიან დავალების შესრულების რაიონებში. აქ ისინი მოქმედებენ სტაციონარული საჟანდარმო ჯარების ადგილობრივი პოლკების ან საზღვაო საპატრულო სამსახურის ქვედანაყოფებთან ერთობლივად.
სპეციალურ სადაზვერვო-დივერსიულ ამოცანებს “კომანდოსების” ჯარების ქვედანაყოფები ამუშავებენ თურქეთის შეიარაღებული ძალების რეგულარულ ნაწილებთან ერთად ჩატარებულ სწავლებებსა და მანევრებზე.
ჟანდარმერიის საზღვაო საპატრულო სამსახურს ეკისრება თურქეთის სანაპიროსა და ტერიტორიული წყლების დაცვის, კონტრაბანდასთან ბრძოლისა და მეზობელი სახელმწიფოების საზღვაო ძალების ხომალდების დაზვერვის წარმოების ამოცანები. ომის დაწყების შემდეგ გათვალისწინებულია სამსახურის ძალებისა და საშუალებების თურქეთის საზღვაო ძალების სარდლობის განკარგულებაში გადაცემა.
უკანასკნელი მონაცემებით თურქეთის საჟანდარმო ჯარებს შეიარაღებაში გააჩნია მოჯავშნული სადაზვერვო მანქანები, ჯავშანტრანსპორტერები, მცირე რაოდენობით თვითმფრინავები და სხვადასხვა ტიპის ვერტმფრენები.
რ უ ს ე თ ი ს | ფ ე დ ე რ ა ც ი ა შ ი სახელმწიფო საზღვრების დაცვა ეკისრება საზღვრის დაცვის დეპარტამენტს, რომელიც უშუალოდ ქვეყნის პრეზიდენტს ექვემდებარება; სახელმწიფო უშიშროების დაცვა – უშიშროების ფედერალურ სამსახურს, რომელსაც თავის განკარგულებაში ჰყავს სპეციალური დანიშნულების რაზმები: “ალფა”, “ბეტა”, “ზენიტი”. ასეთ პირობებში შინაგან ჯარებს, რომელიც ექვემდებარება შინაგან საქმეთა სამინისტროს, რჩება ამოცანების შედარებით შეზღუდული სპექტრი.
1997 წლის დასაწყისში მიღებული შინაგანი ჯარების კანონის თანახმად ამ სტრუქტურას ეკისრება სამართალდამცავი და თავდაცვითი ამოცანების შესრულება.
პირველს მიეკუთვნება ძირითადად ქვეყნის შინაგან საქმეთა ორგანოებთან ერთად საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა, აგრეთვე საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისა და საგანგებო მდგომარეობის რეჟიმის განხორციელება. მეორეს – ქვეყნის ტერიტორიის დაცვასთან დაკავშირებული საბრძოლო ამოცანების გადაწყვეტა და რუსეთის ფედერაციის ფედერალური სასაზღვრო სამსახურისთვის დახმარების აღმოჩენა.
შემცირდა შინაგანი ჯარების როლი გასასამართლებელ და განსასჯელ პირთა ბადრაგირების საქმეში. ამჟამად მის ერთეულებს ეკისრებათ მხოლოდ რუსეთის ფედერაციის უმაღლეს სასამართლოში მისაყვანი ბრალდებულების ბადრაგირება. უფრო დაბალი რანგის სასამართლოებს ანალოგიურ მომსახურებას უწევენ უკვე შინაგან საქმეთა ორგანოები.
სასჯელთა აღსრულების დაწესებულებების დაცვის ამოცანა რუსეთის შინაგან ჯარებს ახალი კანონით მოეხსნა. ამ ფუნქციას უკვე ასრულებენ შინაგან საქმეთა სამინისტროს სასჯელთა აღმასრულებელი სისტემის ქვედანაყოფები.
ახალი კანონით შინაგან ჯარებს ევალება იმ დავალებების შესრულებაც, რომლებიც დამახასიათებელია სადაზვერვო ნაწილებისა და სპეციალური დანიშნულების რაზმებისთვის. მას მიეცა უფლება საბრძოლო დავალების შესრულების რაიონებში აწარმოოს სადაზვერვო ხასიათის ოპერაციები.
უკანასკნელი მონაცემებით რუსეთის შინაგან ჯარებში შედის დაახლოებით 20 დივიზია, მათ შორის სამი ცალკეული სპეციალური დანიშნულების დივიზია (ОДОН – Отдельная дивизия особого назначения), 29 ბრიგადა, მათ შორის 5 სპეციალური დანიშნულების (ОБРОН – Отдельная бригада особого назначения), 65 პოლკი/ბატალიონი დაცვისა და ესკორტის სპეციალური მოტორიზებული ერთეულების ჩათვლით.
შეიარაღებაში რუსეთის შინაგან ჯარებს გააჩნია ქვეითთა საბრძოლო მანქანები, ჯავშანტრანსპორტერები, 122-მმ ბუქსირებადი ჰაუბიცები.
ასეთია ზოგიერთი წამყვანი სახელმწიფოს შინაგანი უსაფრთხოების დაცვის სტრუქტურების ამოცანები, მათ განკარგულებაში არსებული ძალები და საშუალებები. ანალოგიური სტრუქტურები არის სხვა ქვეყნებშიც. გარდა ამისა, ზოგიერთ სახელმწიფოში ასეთ ინსტიტუტებს მნიშვნელოვანი პოლიტიკურ-იდეოლოგიური დატვირთვაც გააჩნიათ; მაგალითად, ირანის “ისლამური რევოლუციის გუშაგთა კორპუსი”, სადამ ჰუსეინის “საპრეზიდენტო გვარდია”. მაგრამ ეს გარემოება დაკავშირებულია აღნიშნული სახელმწიფოების პოლიტიკურ-იდეოლოგიური წყობის სპეციფიკასთან და ამ ნაშრომში მათი განხილვის აუცილებლობა არ ყოფილა.
ირაკლი ხართიშვილი
ლევან აბაშიძე
No comments:
Post a Comment